RUIMTE EN LICHT
Over het omgaan met naderend verlies
| Artikel
7 à 8 minuten
| Naar meer verdieping
Plan een afspraak
RUIMTE EN LICHT
Over het omgaan met naderend verlies
Soms heb je een ontmoeting waarin je het leven vol ontmoet. Het gevolg is dat de ontmoeting nog even naijlt. Het zijn die bijzondere momenten in het leven die betekenis geven. Het is soms zo kort, maar zo raak. Aan het einde van de zomer had ik zo’n ontmoeting. De volgende woorden komen dan naar boven: “Ontmoeten is meer dan iemand tegenkomen of bij elkaar zijn. Je ontmoet niet zoveel mensen. Ontmoeten geeft dan iets van (h)erkenning. Een echte ontmoeting raakt je. Een echte ontmoeting laat sporen na.” Ja, deze ontmoeting had een spoor achtergelaten. Zijn woorden over de dood, het leven en de liefde raakten me.
Ik fiets in een stevig tempo. Weer net iets te laat van huis vertrokken. Ik heb ’s avonds iemand te eten, moet nog boodschappen doen en wil ook nog paar baantjes trekken.
Na enkele minuten word ik op een rustige wijze door een oudere man op zijn e-bike ingehaald. Heel langzaam schuift hij links mijn beeld in. Ik dreig in deze race het onderspit te delven.
‘Hé, dat is niet eerlijk!’, zeg ik en ik kijk hem met een brede grijns aan.
‘Mijn leeftijd speelt natuurlijk ook mee.’, brengt hij meteen in verweer.
Je ziet dat hij veel buiten is: gebruind en gezond lichaam naast zijn borstelige wenkbrauwen, grijze haren en gerimpelde huid. Ik zie nu ook ineens die heldere blik in zijn ogen.
‘Ik vermoed dat u er jonger uitziet dan u werkelijk bent.’
‘Raad u eens?’, zegt hij op een jongensachtige toon. Hij lijkt net als ik van ons onderonsje te genieten.
‘U bent toch zeker in de 70.’
‘Over een paar weken word ik 80.’
‘Nog 20 jaar te gaan!’, roep ik vol enthousiasme. ‘U ziet er nog jong en energiek uit. Dat moet lukken.’
‘Dat weet ik niet hoor. Je moet maar geluk hebben.’
Hij fietst nu in mijn tempo en een even later hoor ik de achtergrond van zijn gedachte: ‘Van buiten zie ik er misschien vrolijk uit, maar vanbinnen voel ik verdriet. Ik kom net vanuit het hospice. Mijn vrouw ligt daar.’
Ik schrik, hou mijn benen even stil en antwoord: ‘Wat ongelofelijk verdrietig om te horen.’
Hij wacht ook even: ‘Ja, zo is het leven.’
‘Dat kan wel zo zijn’, protesteer ik en ik probeer iets tegen deze dooddoener in te brengen. ‘Maar u heeft zich tot dat verlies te verhouden. Voor u is het misschien zelfs wel lastiger dan voor uw vrouw. U blijft met dat enorme gemis achter.’
Het is even stil tussen ons. Hij kijkt verdrietig voor zich uit terwijl we het hoge tempo blijven aanhouden. Ik verbreek na enige tijd de stilte: ‘Ik weet niet zo goed wat ik moet zeggen.’
Hij vertelt vervolgens over haar ziekbed, hun relatie en de liefde. Ze ontmoette elkaar 20 jaar geleden na zijn scheiding en over enkele maanden zijn ze twaalfenhalf jaar getrouwd. Ze zouden het groots vieren. Ruimte afgehuurd, familie en vrienden uitgenodigd: ‘Dat gaat allemaal niet door. Ik heb alles afgezegd.’
‘Wat ongelofelijk verdrietig’, hoor ik mezelf voor de tweede keer zeggen. “Zeker omdat u zo in de herfst van uw leven weer de liefde heeft gevonden.”
We blijven fietsen en praten. Dat hij haar elke dag bezoekt, maar niet meer die twee keer per dag zoals in het ziekenhuis. Hij heeft ruimte nodig: ‘Anders ga ik eraan onderdoor. Dat vindt ze prima hoor. Zij heeft zich meer met de dood verzoend dan ik.’
Hij vertelt over hoe verlies op deze leeftijd in het leven speelt. Het wegvallen van familie en vrienden. Het raakt me daar op het fietspad langs de heide en ik wil hem iets van comfort geven. ‘Heeft u “Eindeloos bewustzijn” gelezen?’, vraag ik hem.
‘Nee, ik ben niet zo van het spirituele.’
‘Het gaf mij rust over de dood’, vertel ik hem. ‘Misschien fijn om te lezen. Het is door een cardioloog geschreven.’ Voeg ik op het einde eraan toe om hem toch echt te overtuigen.
‘Fijn dat we het er even over kunnen hebben.”, vervolgt hij even later. ‘Het is zo raar weet je. Veel mensen durven er niet over te praten. Zelfs enkelen die dicht bij me staan. Ze stellen geen vragen en sommigen vermijden me zelfs.’
‘Ik weet het. Mensen zijn wellicht bang. Misschien raakt uw verdriet hun eigen verdriet aan en zijn ze bang om dat te voelen. En sommige mensen zijn ze niet in staat om met de emoties van anderen om te gaan. Niet iedereen kan dat.’
We kletsen nog wat. Het voelt vertrouwt terwijl we nog geen 10 minuten met elkaar hebben gesproken. Na een tijdje slaat hij af. Ik zie hem wegfietsen. Zo langzaam als hij verscheen. Zo snel is hij verdwenen. Ik wens hem sterkte en het beste.
“Bedankt! Het ga je goed”, roept hij als hij wegfietst.
En zo eindigt die mooie ontmoeting op de fiets ergens in de laatste week van augustus.
HET VINDEN VAN RUST
Toen ik het boek Eindeloos bewustzijn las, ontstond er bij mij meer rust bij de dood. En ook een soort van nieuwsgierigheid bij het avontuur dat ons misschien wel te wachten staat. We gaan misschien op reis naar een plaats die door mensen die nabij de dood zijn geweest als enorm liefdevol en een plek van ongekende wijsheid wordt omschreven. Het brengt rust. De cardioloog Pim van Lommel en schrijver van Eindeloos bewustzijn zegt: “Er is geen leven na de dood, maar wel continuïteit van bewustzijn.” Die gedachte aan zo’n prachtige plek geeft iets van comfort. Iets van die comfort wilde ik deze man ook geven.
– Tekst ‘Ruimte en licht’ gaat onder het kader verder –
EINDELOOS BEWUSTZIJN
Een boek over nabij-de-doodervaringen
In het gesprek wilde ik deze vriendelijk man wat comfort geven over de dood en noemde het boek Eindeloos Bewustzijn van de cardioloog Pim van Lommel. Hij heeft nabij-de-doodervaringen in kaart gebracht.
ONVOORWAARDELIJKE LIEFDE
Vanuit zijn professie had hij regelmatig met mensen met deze ervaring te maken. Hij merkte dat zij een prachtige ervaring hadden en ze vertelden allemaal iets vergelijkbaars. Ze kwamen op een plek met onvoorwaardelijke liefde terecht.
ZICHT OP WAT BETEKENIS GEEFT
Als ze vervolgens uit deze staat van zijn op deze wereld terugkomen en weer wakker worden, ervaren ze een diepe teleurstelling. Ze vinden het lastig om weer hier te zijn. Ze willen terug. Het weer wennen aan het dagelijks leven is ontzettend moeilijk. Daarnaast verandert in dat wennen het perspectief op het leven op een fundamentele manier waar meer liefde, bewustzijn en aandacht wordt ervaren.
KENMERKEN NABIJ-DE-DOODERVARING
Hij tekende de volgende 12 overeenkomsten in een nabij-de-doodervaring op:
1. De onuitsprekelijkheid van de ervaring.
2. Een gevoel van vrede en rust. De pijn is verdwenen.
3. Het besef dood te zijn. Soms volgt hier ook het horen van een geluid.
4. Een uittredingservaring of buitenlichamelijke ervaring.
5. Het verblijf in een donkere ruimte of het hebben van een tunnelervaring.
6. Waarnemen van een niet-wereldse omgeving.
7. Ontmoeting en communicatie met overleden personen.
8. Er wordt een onvoorwaardelijke liefde en acceptatie ervaren in de vorm van stralend licht. En men ervaart diepe kennis en wijsheid.
9. Men overziet het hele leven in één ogenblik. Tijd en afstand lijken niet te bestaan. Alles is er tegelijkertijd.
10. Vooruitblik: men krijgt het gevoel een deel van het leven dat in de toekomst nog moet komen te overzien.
11. Het waarnemen van een grens. Men beseft dat als men deze grens zou passeren, men niet meer kan terugkeren naar zijn of haar lichaam.
12. De bewuste terugkeer in het zieke lichaam waar een diepe teleurstelling wordt ervaren. Dat er zoiets prachtigs is weggenomen.
Wil je meer achtergrond? Lees dan het interview in de Volkskrant of klik onderstaande button en bezoek de website van Pim van Lommel.
EIGEN MANIER
Iedereen heeft zijn eigen manier om met gemis en verlies om te gaan. Ieder zoekt zijn eigen weg. Vaak dragen mensen oplossingen aan. Ook ik merkte in deze ontmoeting dat ik mijn rust met de dood met deze vriendelijke man wilde delen. Het is mijn instinctieve reactie om het verdriet van de ander te verzachten die ik dan niet onder controle heb. Die onbewuste beweging uit de eerste jaren van mijn leven om – na de dood van mijn vader – emotioneel voor mijn moeder te zorgen, komt dan nog steeds bij een verlies of gemis automatisch naar boven. Luisteren is een betere optie.
RUIMTE
Verlies heeft iets van ruimte en licht nodig. In die ruimte, de aandacht en met het verdriet kunnen zijn, krijgt het langzaam lucht om te transformeren tot iets waartoe je je op een liefdevolle manier kunt verhouden. Het transformeert van iets rauws dat pijnlijk open ligt tot een bron van liefde. Zo werkt het in ieder geval voor mij.
“Het is zo raar weet je. Veel mensen durven er niet over te praten. Zelfs enkelen die dicht bij me staan. Ze stellen geen vragen en sommigen vermijden me zelfs.”
DE MOOISTE HERINNERINGEN
VRAGEN
Het is meestal fijn om die momenten te delen. Daarom stel ik vaak vragen. Door de ander iets te laten delen en met aandacht en je hele zijn te luisteren en vol aanwezig te zijn, ontstaat er een intieme verbinding. Dat zag je ook in deze ontmoeting. De kans is dan dat er een gevoel van dankbaarheid en iets van betekenis ontstaat: het verhaal en het verdriet mag worden gezien, gehoord en gedeeld.
LEREN OM AFSCHEID TE NEMEN EN LEVENSZIN TE VINDEN
Het met aandacht afscheid nemen is een manier om een betekenisvol leven te leiden. Verlies is een onderdeel van ons leven waar we allemaal mee moeten leren omgaan. Ik vind het een vaardigheid die we aan onze kinderen dienen mee te geven. Het betekent dat je na elk afscheid en een stevig potje rouw opnieuw levenszin kunt vinden.
RITUELEN, AANDACHT EN VERBINDING HELPEN
Niet voor niets wordt door religies en oude culturen afscheid in krachtige rituelen gehuld. In op rituele wijze loslaten en iets van gezamenlijke verbondenheid ervaren, kan het verlies op een aandachtige manier worden doorvoelt. Om uiteindelijk weer iets nieuws vast te grijpen.
WORKSHOP: AFSCHEID EN DE RELATIE MET LEVENSZIN
En als je dat niet zo goed hebt geleerd of je wilt hulp bij een verlies of gemis dan is het verstandig om daar aandacht aan te besteden. Een deel van die pilaren uit afscheidsrituelen gaan we in deze workshop gebruiken.
WORKSHOP: AFSCHEID EN DE RELATIE MET LEVENSZIN
Meld je aan.
MEER ACHTERGROND
Wil je meer achtergrond over omgaan met verlies, afscheid en rouw? Lees, kijk of luister dan onderstaande inspiratie en artikelen bij dit belangrijke onderdeel van ons leven. Of bekijk de collecties over afscheid, rouwen en betekenis. Of kom naar een van de wandelingen de komende maanden. Die staan ook in dat teken.
WIL JE MEER ZOALS DIT?
Meld je aan en ontvang de nieuwste inspiratie!
BEST GELEZEN ARTIKELEN
ALLE COLLECTIES
