MACHT

Hoe houd je koers?

Ik zag de afgelopen tijd een reeks documentaires waarbij ik me onbewust op verschillende perspectieven van macht bleek te focussen. Hoe houd je koers was een van de vragen die ik bij het kijken automatisch aan mezelf stelde. Niet alleen als machthebber, maar ook als degene die met macht van de machthebber wordt geconfronteerd. Hoe blijf je bij jezelf en toch in contact met ‘de ander’ en je omgeving? Hoe krijg je de dingen op een authentieke manier gedaan? In onderstaand artikel krijg je meer zicht op de verschillende soorten macht, de dynamieken die bij macht spelen en enkele praktische tips over hoe je beter met macht kunt omgaan. 

INTEGRITEIT EN MACHT

We associëren macht vaak met iets negatiefs waarin de één zijn wil aan de ander oplegt. Maar er is ook een integere vorm van macht die zorg en liefde geeft. Een vorm met hoge ethische normen die ons richting geeft en beschermt. Die vertrouwen geeft en zorgt voor gemeenschapszin. We kennen allemaal wel voorbeelden uit onze omgeving en uit de wereldgeschiedenis. Hoe werkt die vorm van macht? En wat kunnen jij en ik daarvan leren en hoe kunnen we die in ons dagelijks handelen toepassen?

PERSOONLIJK LEIDERSCHAP

Hoe kan je steeds opnieuw integer handelen? Hoe doe je goed en het juiste? Hoe neem je anderen op authentieke wijze mee? Welke eigenschappen heb je dan nodig? Waarom gaat het zo vaak mis? Dat gaat over ethiek, goed doen, liefde, verbinden en zorgen.* Dat gaat dus over – persoonlijk – leiderschap. Vragen over je gedrag, je manier van handelen, je eigen belang, het belang van de meerderheid en van de minderheid en daar balans in vinden komen dan naar boven.

* Gezondheid, vervulling en lang leven: Onderzoek leert dat we de grootste vervulling ervaren als we kwalitatief hoogwaardige relaties hebben (Harvard 1938 – heden). We leven langer, zijn gezonder en zijn meer vervuld als we dierbare mensen in ons leven hebben. Juist in het verbinden met de ander en iets voor hem of haar kunnen betekenen, wordt de grootste vervulling gevonden.

STAPPEN

Als geluk en gezondheid in het hebben van kwalitatieve relaties wordt gevonden dan heeft macht daarin een bijdrage te leveren. Dan dient deze vorm van macht de verbinding tussen mensen in een gezonde omgeving te stimuleren. Hoe doe je dat? Je kunt daar in verschillende stappen naar kijken.

EERSTE STAP: JEZELF KENNEN

Het betekent als eerste dat je weet wie je bent, waarom je dingen doet en op welke manier je wordt beïnvloed. Als je dat niet weet dan volg je op een routinematige en vaak automatische manier een specifiek patroon uit je verleden. Dat is niet erg. Maar de kans is groot dat er allerlei overtuigingen, oordelen en vormen van gemis een rol spelen die onbewust op een project, ‘de ander’ en je omgeving worden geprojecteerd.

BELANG VAN PERSOONLIJKE ONTWIKKELING

Dat is vaak een bron van onrust voor jezelf, ‘de ander’ en/of de groep. Daarom is het ook zo verstandig om aan persoonlijke ontwikkeling te doen. Doordat je jezelf beter begrijpt en beter zicht krijgt op de elementen die je beïnvloeden, is het makkelijker om bewuste autonome keuze te maken die het algemeen belang dienen. Persoonlijke thema’s spelen nauwelijks een rol waardoor er op een integere manier invloed en macht wordt uitgeoefend.

TWEEDE STAP: HET EFFECT OP ‘DE ANDER’ EN DE GROEP

De tweede stap is dat je weet welk effect je gedrag en de keuzes op ‘de ander’ hebben. Juist in dat effect wordt vervulling en de kwaliteit van leven gecreëerd. Je ziet hoe je daarmee de ander op een bewuste maar ook op een onbewuste wijze beïnvloedt.

DERDE STAP: FOCUSSEN OP DE BRON VAN HET GEDRAG

En als laatste – en dat is verreweg de moeilijkste stap – is dat je niet focust op het gedrag en de reactie van ‘de ander’, maar kijkt naar de beweegredenen en de bron van dat gedrag en de reactie. Gedrag is dus een gevolg. Als iets bijvoorbeeld angst, woede of verdriet oproept, uit hij of zij dat vaak op een instinctieve manier om zichzelf te beschermen. Door oorzaak en gevolg los te koppelen ontstaat er ruimte om de ander te helpen.

EXCELLENTE LEIDERS

Excellente leiders zijn in staat om met hun handelen deze bron op een authentieke, integere en helpende manier te beïnvloeden waardoor er meer begrip ontstaat voor een keuze of een manier van handelen in het algemeen belang. Excellente leiders zien ook de bron van hun eigen gedrag (de eerste stap: ken jezelf) en laten zich door anderen beïnvloeden. Juist in deze bewegingen kunnen beslissingen worden genomen die op individueel niveau lastig zijn, maar het grotere belang dienen.

KLASSIEKE EN HEDENDAAGSE VOORBEELDEN

De klassieke voorbeelden van deze integere leiders kun je natuurlijk meteen noemen. Maar kijk eens naar de documentaire over Jimmy Carter. Een ‘doodgewone’ pindaboer die het tot president van de Verenigde Staten wist te schoppen. Is hij – ondanks dat hij de nodige kritiek kreeg op zijn economisch beleid en zijn handelen in het Midden-Oosten – niet een witte raaf onder de Amerikaanse presidenten?

DE ROL VAN JE VERLEDEN

En kijk eens naar de onderstaande documentaires waarin Aleksei Navalny, Julian Assange, Sinéad O’Conner, Elon Musk, Steve Bannon en Nancy Pelosi een hoofdrol spelen. Hoe werken bij hen de bovenstaande principes en met welke krachten worden zij in hun omgeving geconfronteerd? En hoe speelt bijvoorbeeld het verleden van de hoofdrolspelers in het hier en nu?

Dominante invloed van media in ons leven: Wat opvalt in deze documentaires is de enorme rol van – sociale – media in ons leven, de macht die het in zich herbergt, de invloed op het individu en de maatschappij, de polariserende werking en de destructieve kracht. We worden door deze stroom aan signalen bewust – en veelal onbewust – op de proef gesteld en het tast ons vertrouwen aan. Bewuste en selectieve omgang met – sociale – media is een van de makkelijkste manieren om meer rust, ruimte en focus in je leven te krijgen en je eigen authentieke en natuurlijke pad te volgen.

BETER BEGRIP

Om macht beter te begrijpen is het goed om het begrip macht kort te ontleden en wat verder te onderzoeken. Je krijgt dan meer zicht op hoe jij macht uitoefent en hoe jij die ondergaat.

DRIE SOORTEN MACHT

Oscar Davids onderscheidt in zijn boek ‘Macht’ 3 verschillende niveau’s van macht en koppelt dat aan het functioneren en de gedragingen van de mens. Elk volgend niveau van macht herbergt het voorgaande niveau in zich. En in elk hoger niveau ontstaat er meer balans waardoor er meer waarde aan de omgeving kan worden toegevoegd. In de drie onderstaande kaders worden deze drie vormen kort toegelicht.

GEÏNTERESSEERD IN ETHISCH LEIDERSCHAP?

Bekijk deze leiderschapstraining.

MACHT 1.0

‘Survival of the fittest’

Het eerste niveau is het sterkste jongetje op het schoolplein of die intelligente en sociale vaardige leider in een bedrijf die in staat is om een groep te vormen om vervolgens onder zijn of haar leiding dingen gedaan te krijgen. Het gaat erom de vaardigheden en strategieën in relatie tot je omgeving te vinden die het meest effectief en succesvol zijn om de macht voor jezelf te winnen. Met behulp van macht 2.0 (reguleren en controleren) en macht 3.0 (ethiek en dienen) kun je deze macht vervolgens op een goede manier borgen.

KOPPELING AAN OVERLEVEN

Oscar Davids verbindt deze vorm van macht aan overleven waarmee het automatisch aan dreiging wordt gekoppeld. Elementen van overwinnen en verliezen spelen dan een rol. Als we kijken hoe deze beweging in onszelf ontstaat dan gaan we naar het oudste gedeelte van onze hersenen dat zich vlak boven onze hersenstam bevindt en onze autonome functies regelt. Hier zit ook ons overlevingsinstinct. Bij dreiging komt er een instinctieve beschermende beweging naar boven die ons voor het gevaar behoedt. Er wordt veelal zonder nadenken gehandeld. Dat is meteen ook de positieve kracht van deze beweging. In een risicovolle of chaotische situatie kan er met daadkracht in korte tijd veel bereikt worden.

‘INSTINCTMATIGE INTELLIGENTIE’

Op persoonlijk niveau wordt deze overlevende beweging dus zonder nadenken door ons ‘reptielenbrein’ gemaakt. We hebben allemaal wel voorbeelden in ons verleden waar we vluchten voor gevaar of vechten om aan een dreiging te ontkomen. Bij macht zit er een vorm van nadenken in verweven. Er is nog steeds een persoonlijke of maatschappelijke dreiging waardoor overleven de dominante drijfveer achter macht is. Het is een ‘instinctmatige intelligentie’ die ons probeert te helpen.

VOORBEELDEN

Je ziet deze vorm van macht bijvoorbeeld in ‘The Lincoln Project’ waarin een gevecht ontstaat tussen Donald Trump en een aantal oudgedienden van de Republikeinse Partij en in ‘American Dharma’ waar Steve Bannon letterlijk een gevecht aangaat met volgens hem ‘de dreiging van de heersende elite’. In de documentaire over Navalny zie je een voorbeeld waar één iemand opstaat en het gevecht aangaat om met slimme mediatechnieken de heersende macht op die manier te breken.

MACHT 2.0

‘Checks and balances’

In de eerste vorm is de macht instinctief en gericht op overleven. In de volgende stap is deze macht nog steeds aanwezig maar wordt hij beheerst. Er komt een aanvulling waardoor de macht wordt gekanaliseerd en gereguleerd. Er is controle (checks) waardoor er een balans ontstaat tussen de verschillende machten (balances). We hebben bijvoorbeeld niet voor niets de scheiding van de drie machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht) waardoor misbruik van macht wordt gecontroleerd door een andere macht. Zo houden we balans en worden belangen beschermd.

PRAKTISCHE VORMEN IN ONS DAGELIJKS LEVEN

Op ons dagelijks niveau zie je dat terug in commissies, adviescolleges, ethische codes, gedragsregels, ontslagprocedures, inspecties etc. Er is een koppeling met regels die op basis van culturele en ethische gronden in de samenleving zijn vastgesteld. De schaduwkanten en de negatieve krachten van macht worden beperkt of door regels en wetgeving tenietgedaan.

CREATIVITEIT EN ANALYSE: DE RELATIE MET ONZE NEOCORTEX

Deze vorm van macht is een logische manier om grote complexe systemen aan te sturen. Het betekent dat beslissen vaak langzamer gaat omdat er overleg is of omdat bepaalde beslissingen moeten worden getoetst. Het vraagt vaak creativiteit en analyse waardoor het jongste gedeelte van onze hersenen wordt aangesproken: De neocortex.

VOORBEELDEN

Je ziet deze check and balances terug bij ‘Mind over Murder’ waar ze onvoldoende werken. En ook bij documentaire Ithaka over Julian Assange – die juist met WikiLeaks deze check and balances poogt te realiseren – zie je dat er druk op deze regulerende systemen ontstaat met groot persoonlijk leed tot gevolg. En bij ‘Pelosi in the House’ zie je juist hoe deze ‘check and balances’ steeds moeizamer in het Amerikaanse parlement werken.

MACHT 3.0

‘To serve’

Het is een betekenisvolle manier waar de machthebber en de leider zich ten dienste stelt aan het hogere of grotere. Hij is of zij is een ‘middel’ om goed te doen en betekenis te geven. Het eigen overleven en het kanaliseren van de kracht van macht staat niet centraal. De vraag die naar voren komt is hoe je het meeste waarde aan de groep en de omgeving kunt toevoegen. Het gaat dan over empathie, zorgen, verbinden en het algemeen belang. Juist die elementen die zo belangrijk zijn voor geluk, gezondheid en een lang leven.

HOOGSTE VORM

Het is de hoogste vorm van macht die tot stand komt door het hebben van een krachtig ethisch innerlijk kompas. Dit ethische kompas wordt gevormd door je ervaringen, het persoonlijk werk dat je daarop hebt gedaan en de cultuur waarin je je bevindt. Je toetst deze ethische waarden met je omgeving en creëert draagvlak om er vervolgens naar te handelen. Goede leiders geven daarin het voorbeeld. Zij leiden en gaan voor. Macht en verantwoordelijkheid zijn in hun ogen slechts een instrument. Het betekent ook dat een leider zijn positie ter beschikking stelt als iemand anders het op een adequatere manier kan doen. Dit vraagt veel zelfkennis.

KWALITEITEN

Deze vorm van macht en leiderschap vraagt creativiteit, intelligentie, analytisch vermogen én hoogwaardige sociale vaardigheden. Elk belang wordt op een respectabele manier in ogenschouw genomen en meegewogen om bij het nemen van een beslissing. Het leiderschap kenmerkt zich door een zekere eenzaamheid omdat de leider vaak onder grote druk staat om die ethische afweging te maken.

VERBINDING

Een kenmerk van deze leider is dat hij vertrouwen in de groep heeft. Met behulp van zijn limbische brein weet hij of zij steeds met en binnen de groep verbinding te creëren. Het is het gedeelte van het brein wat alleen bij zoogdieren aanwezig is waardoor er in groepen kan worden gefunctioneerd. Zo ontstaat er draagvlak als er een beslissing moet worden genomen die lastig is voor het individu of een deel van de individuen. Voorbeelden vind je bijvoorbeeld in grote leiders zoals Franklin D. Roosevelt (vier keer herkozen), Winston Churchill (krachtige leider tijdens WO II) en Nelson Mandela (na zijn transformatie in de gevangenis). Grote leiders die op basis van ethische gronden de macht bevragen zijn natuurlijk Mahatma Ghandi en Martin L. King Jr..

ETHIEK

Ethiek speelt dus een grote rol. Wat gebeurt er als de leider vindt dat deze beslissing moet worden genomen omdat het een groter belang dient, maar er slechts een beperkt draagvlak is? Wat als die beslissing nu moet worden genomen omdat er anders grote schade ontstaat? We kennen allemaal de leider die met goed bedoelde intentie het hogere wil dienen. Veel dictatoriale regimes ontstaan ook op deze wijze. Ook in de onderstaande documentaires is het zoeken naar een balans en integriteit steeds aanwezig en is vaak een complex vraagstuk.

JIJ EN MACHT

Meer inzicht en praktische handvatten

MACHT EN VERTROUWEN GAAN HAND IN HAND

Vertrouwen is de olie in de machine die macht heet. Door vertrouwen kan macht op een rustige, soepele en integere manier draaien. Met vertrouwen is er openheid en wordt er met empathie geluisterd naar de belangen van eenieder. Als het vertrouwen afneemt dan komt er zand in de machine. In het begin werkt de machine nog, maar langzaam beginnen de tandwielen te slijten tot de machine gaat haperen. Als er geen vertrouwen is kan er zoveel zand in de machine komen dat hij blokkeert. Macht zonder vertrouwen maakt dat mensen zichzelf gaan beschermen. Macht zonder vertrouwen roept weerstand op waardoor beslissingen worden tegengewerkt. Een goede leider zorgt dat hij vertrouwen heeft. En vertrouwen krijg je door ethische waarden te laten zien, daar naar te handelen en door iets van je binnenwereld aan ‘de ander’ te laten zien. Die beweging zorgt ervoor dat je een voorbeeld bent en dat je wordt geloofd. Mensen willen je dan volgen. In veel documentaires is het vertrouwen weg met negatieve consequenties voor de samenleving.

MACHT IS VERSLAVEND

Macht is niet alleen verslavend op geestelijk niveau, maar er zit ook een biologische en daarmee fysieke component aan. Als je een machtig gevoel ervaart dan wordt er dopamine en adrenaline in je lichaam aangemaakt. Dat geeft een alert gevoel en maakt je gelukkig. Die combinatie is in hoge mate verslavend. Als dat gevoel wegebt doordat de resultaten minder worden dan ontstaan er afkickverschijnselen en wil je dat gevoel weer beleven. Je gaat misschien wat meer risico nemen door minder afgewogen beslissingen te nemen. Alles om dat gevoel weer te bewerkstelligen.

INTEGRETITEIT VERSUS INSTINCTEN

Er kunnen instincten naar boven komen die eenzelfde gevoel als macht oproepen, maar op gespannen voet staan met integriteit. Bekende voorbeelden zijn zelfverrijking en seksuele affaires. Denk in de politiek aan Donald Trump (The Lincoln Project), op het persoonlijk ontwikkelingsvlak NXIVUM (The Vow), op het gebied van een ambtelijk apparaat (Mind over Murder) en het machts- en seksueel misbruik in de spiritualiteit (Nothing Compares).

MACHTSTRIJD VERSUS TO SERVE

Sommige leiders zijn meer bezig met het handhaven van hun positie en het onschadelijk maken van de tegenstanders of tegengeluiden dan met het beleid dat ze uitvoeren. In hoeverre bedreigt deze strijd de beweging die waarde toevoegt. Illustratief is misschien wel de positie van Jimmy Carter die niet koos voor deze machtsstrijd maar een groot deel van zijn tijd en aandacht besteedde aan humanitaire vraagstukken. Hij bereikte veel op dat gebied. De consequentie was wel dat hij door de economie en het gijzelingsdrama in Iran als incompetent werd gezien. Hij werd eerst door Ted Kennedy bij zijn herverkiezing uitgedaagd. En nadat hij de nominatie van de Democraten veiligstelde, werd hij met groot verschil door Ronald Reagan verslagen. Hij richtte het Carter Center op en volgde met zijn meegenomen autoriteit vanuit die positie zijn pad.

DE ROL VAN PERSOONLIJK BELANG EN GEMIS

Er ontstaat ook een grote uitdaging als er op onbewuste wijze door de leider een persoonlijk verlangen wordt gevolgd. Dit verlangen heeft vaak een verbinding met zijn of haar verleden. Het klassieke voorbeeld dat je vaak tegenkomt, is dat je in het verleden onvoldoende erkenning van je ouders hebt gekregen. Het gevolg is dat je in het hier en nu steeds op zoek gaat naar die erkenning. Het lastige is dat je die gemiste erkenning uit je verleden niet in het heden kunt opvullen. Integer en authentiek leiderschap ontstaat als je jouw gemis hebt kunnen omarmen. Er ontstaat vrijheid en ruimte om vanuit generositeit het algemeen belang te dienen.

VERTEKEND BEELD VAN DE WERELD

Als leider heb je een bijzondere positie. Jij bent eindverantwoordelijk. Die verantwoordelijkheid en de bijkomende macht zorgen ervoor dat mensen zich aan jou gaan aanpassen. Je merkt het als je binnen een team ineens de leider wordt. Je teamgenoten zullen zich op een andere manier naar jou gaan verhouden. Ze geven bijvoorbeeld minder krachtig feedback of presenteren informatie rooskleuriger. Als er geen onvoorwaardelijk vertrouwen in een team of cultuur is dan wordt het door deze aanpassing en het minder accurate beeld steeds lastiger om goede beslissingen te nemen.

JIMMY CARTER: ROCK & ROLL PRESIDENT

Macht, authenticiteit en dienend leiderschap

– Klik op de afbeelding voor de trailer (2.16) –

Ontroerend portret van één de meest integere en authentieke Amerikaanse presidenten van de laatste decennia. Hij wist met behulp van talrijke muzikanten de financiële …

NOTHING COMPARES

Muziek als heling en machtsmiddel

– Klik op de afbeelding voor de trailer (2.44) –

Het openingsshot van de film waarin een mannelijke stem een artiest die symbool staat voor moed en integriteit aankondigt. Sinéad O’Conner – ze is begin twintig – loopt het …

NAVALNY

Macht, moed en verzet!

– Klik op de afbeelding voor de trailer (0.58) –

Waar halen sommige mensen in de wereld de moed vandaan? Om hun eigen leven en het verlies van dierbaren op het spel te zetten om goed te doen. Om op te staan en te …

MIND OVER MURDER

Misbruik van macht

– Klik op de afbeelding voor de trailer (1.47) –

In deze zesdelige documentaireserie heb je twee verhaallijnen. Aan de ene kant volg je een ‘true crime story’ waarin zes mensen onschuldig zijn veroordeeld. De andere verhaallijn …

THE VOW

Macht als narcistisch manipulatiemiddel

– Klik op de afbeelding voor de trailer (1.40) –

Eind jaren negentig richtte Keith Rainiere samen met Nancy Salzman de persoonlijke ontwikkelingsstroming NXIVM (uitgesproken Nexium) in de Verenigde Staten op. Ik …

PELOSI IN THE HOUSE

Macht, ‘fierce’ en ‘getting things done’

– Klik op de afbeelding voor de trailer (2.17) –

Ze was van 2003 tot en met 2023 de partijleider voor de Democratische Partij in het Huis van Afgevaardigden. En daarnaast was van 2003 tot 2007 en 2011 tot 2019 ze ook fractieleider …

THE LINCOLN PROJECT

Macht, media, polarisatie en foute normen

– Klik op de afbeelding voor de trailer (2.50) –

Deze vijfdelige documentaireserie gaat over de voormalige campagneleiders van onder andere President Ronald Reagan, President George H. W. Bush en oud-senator John McCain …

THE ELON MUSK SHOW

Grote verlangens met macht willen realiseren

– Klik op de afbeelding voor de trailer (1.00) –

Intrigerend en af en toe een geïdealiseerd portret van de rijkste man van de wereld. Een man met een autistische inslag en gezegend met een enorm denkvermogen. Psycho- … 

AMERICAN DHARMA

Het aanvallen van de heersende macht

– Klik op de afbeelding voor de trailer (2.31) –

Steve Bannon afgestudeerd aan Harvard, investeringsbankier bij Goldman Sachs, filmmaker, CEO van mediabedrijf Breitbart, campagnestrateeg en senior adviseur van …

ITHAKA

Media gebruiken als macht- en martelinstrument

– Klik op de afbeelding voor de trailer (2.25) –

Iedereen kent wel het verhaal van WikiLeaks. Het internationale non-profitorganisatie die nieuwslekken en geclassificeerde media van anonieme bronnen (klokkenluiders) …

WIL JE MEER ZOALS DIT?

Meld je aan en ontvang de nieuwste inspiratie!

MELD ME AAN

Inspiratie en op de hoogte blijven?

KoopenBakker volgen?

Schrijf je in:

INSCHRIJVEN

Je vindt ons hier: