IK ONDERZOEK WIE IK WIL ZIJN
Wie wil ik in contact met anderen en in deze wereld zijn?
| Artikel
20 à 21 minuten
| Naar meer verdieping
Plan een afspraak
LOGISCHE NIVEAUS VAN LEREN
Manieren om te leren en je persoonlijk en zakelijk te ontwikkelen
– Tekst ‘Ik onderzoek wie ik wil zijn’ gaat onder het kader verder –
LOGISCHE NIVEAUS VAN LEREN
Een helder kader om jezelf of je team te ontwikkelen
Gregory Bateson (1904-1980) was een Brits-Amerikaanse antropoloog, sociaal wetenschapper, linguïst, en cyberneticus die bekendstaat om zijn werk op het gebied van systeemtheorie, communicatie en ecologie van de geest. In zijn boek ‘Steps to an Ecology of Mind’ (1972) beschrijft hij zijn ideeën over communicatie en gedragsverandering in systemen, inclusief het menselijke systeem. Hij ontwikkelde de gedachte van logische niveaus van leren. Je kunt je namelijk op verschillende niveaus persoonlijk ontwikkelen.
LOGISCHE NIVEAUS VAN LEREN EN ONTWIKKELEN
De basisgedachte van Bateson is dat er een hiërarchie in die niveaus van leren zit. Hij onderscheidde zes niveaus: betekenis, identiteit, overtuigingen, vaardigheden, gedrag en omgeving. Het is een baanbrekende gedachte om de hiërarchie en de verbanden tussen die elementen te ontdekken. De gedachte van Bateson is later door Robert Dilts (1955-heden), een prominent figuur in de wereld van Neuro Linguïstische Programmeren (NLP), verder verfijnd en uitgewerkt.
BEGELEIDEN OP IDENTITEITSNIVEAU
Het is een belangrijk element geworden in de praktijk van coaching, therapie en veranderingsmanagement. Het betekent namelijk ook dat je op verschillende niveaus kunt interveniëren en begeleiden. Hoe dieper het niveau des te duurzamer en wezenlijker de verandering en transformatie is. En de krachtigste vorm van interventie is op identiteitsniveau. Betekenis is meer een gevolg van de andere niveaus.
AANPASSEN VAN JE IDENTITEIT
Normaliter worden de niveaus in een piramide onder elkaar uitgebeeld. Veelal wordt er geadviseerd om de identiteit van iemand vast te stellen door bijvoorbeeld terug te gaan naar de periode waar deze is ontstaan, daar elementen los te laten, te veranderen of elementen aan die identiteit toe te voegen. Een oefening in de NLP is bijvoorbeeld ‘Changing Personal History’ waar je met behulp van verschillende bestaande herinneringen de emotie en daarmee de kleur van belemmerende herinneringen en gebeurtenissen in je verleden kunt veranderen.
SYSTEMISCH WERK
Een andere mooie manier is om naar het systeem te kijken waarin je bent opgegroeid en hoe je daar in relatie tot die betekenisvolle anderen jezelf vormde, ontwikkelde en aanpaste. Je koos een gedragsstrategie met bijhorende normen, waarden, overtuigingen die je destijds het beste paste. In die strategie ontwikkelde je ook de prachtigste vaardigheden. Een uitdaging ontstaat omdat die gedragsstrategie in het hier en nu onvoldoende werkt of dat je daar last van krijgt. In bijvoorbeeld een familie-opstelling ga je terug naar die aanpassing, maak je jezelf daarvan los en kies je een nieuwe beweging.
LOGISCHE NIVEAUS: DEFINITIES EN KERNVRAGEN
1. Betekenis
Definitie: Het niveau van betekenis is het diepste niveau en heeft betrekking op je diepe doelen, intenties en zingeving die je in het leven nastreeft. Dit kan onder andere je persoonlijke missie, je spirituele overtuigingen en je levensdoelen bevatten. Het geeft je betekenis. Hier worden vier vormen van betekenis onderscheiden die afhankelijk van je levensfase kunnen zijn.
Helpende vragen:
1. Wat zou er gebeuren als ik met aandacht en bewustzijn steeds de dingen doe die me plezier, enige mate van spanning en zin geven? Welk pad ga ik dan lopen?
2. Op welk gebied ontbreekt het me nu aan betekenis? En wat zou ik doen als tijd een van mijn kostbaarste goederen in het leven is?
3. Hoe speelt spiritualiteit in mijn leven? En hoe zou ik die kennis en wijsheid met wat discipline meer kunnen integreren in mijn dagelijks leven?
2. Identiteit
Definitie: Dit niveau verwijst naar je kernidentiteit als een persoon. Het bepaalt wie je bent, je zelfbeeld, je bewustzijn en daarmee je gevoel als individu: het vormt wie je in je authenticiteit bent. Het is een wat abstract begrip. In het kader daarvan is goed om te weten dat in Oosterse filosofie dit begrip niet hebben en dat ze identiteit formeren op basis van elementen:
– Bewustzijn | Chitt: je hebt het vermogen om een beeld te vormen en dat te veranderen.
– Zintuigen | Manas: we nemen visueel, auditief, kinesthetisch, olfactoir en gustatoir waar.
– Apart | Ahankar: iets denkt dat je apart bent van de ander (én er is ook iets wat niet apart is, maar dat voert hier te ver).
– Proces | Buddhi: met de informatie van onze zintuigen start een proces.
Helpende vragen:
1. Wie wil ik als persoon in relatie tot mijn dierbaren, anderen en de wereld zijn?
2. Hoe kan ik mijn gevoel van zelfbewustzijn vergroten om daarmee mijn authenticiteit van mijn dagelijks leven te versterken?
3. Wat er gebeurt er als ik meer vanuit chitt, manas, ahankar en buddhi handel? Met welk normen, waarden, behoefte en perspectieven kan ik naar mezelf en de wereld kijken? En welke helpen mij daarbij?
3. Overtuigingen
Definitie: Op dit niveau bevinden zich jouw diepe overtuigingen en waarden van jou: je geloofssysteem. Vanuit dit systeem interpreteer je de wereld. Het geeft je perspectief en daarmee betekenis, waarde en oordeel aan de situaties in je leven. Je handelt op basis van dit geloofssysteem en dat ligt vaak onbewust ten grondslag aan je keuzes, je vaardigheden, je gedrag en de omgeving waarin je beweegt.
Helpende vragen:
1. Hoe kan ik mijn geloofssysteem onder de loep nemen en actief onderzoeken? Welke ervaringen helpen me daarbij?
2. Welke overtuigingen ondersteunen mijn persoonlijke groei en geestelijk en lichamelijk welzijn, en welke belemmeren deze?
3. Als ik het andere uiterste van een overtuiging zou hanteren welke vaardigheid en welk gedrag komt er dan naar voren en welk effect heeft dat op mezelf, de ander en mijn omgeving?
4. Vaardigheden
Definitie: Dit niveau betreft de specifieke bekwaamheden, capaciteiten en competenties van jou. Het omvat zowel je cognitieve, je sensitieve als je fysieke vaardigheden die je gedurende je leven door te leren, (werk)ervaring en je persoonlijke ontwikkeling hebt eigen gemaakt.
Helpende vragen:
1. Welke nieuwe vaardigheden kan ik leren om mijn persoonlijke ontwikkeling en mijn geestelijk en lichamelijk welzijn te bevorderen?
2. Welke vaardigheden schieten door en zorgen dat ik steeds in die lastige situatie terechtkom?
3. Op welke manieren kan ik mijn vaardigheden verbeteren? Welke ervaringen helpen me daarbij?
5. Gedrag
Definitie: Het gedragsniveau verwijst naar de observeerbare acties en reacties van jou op de ander, de groep of andere signalen uit je omgeving. Het gaat daarbij om je bewuste, maar ook om je onbewuste automatische, instinctieve en routinematige gedragingen. Dit omvat zowel je verbale als je non-verbale handelingen, bewegingen en expressies.
Helpende vragen:
1. Welke gewoonten en gedragingen dragen bij aan mijn persoonlijke groei en geestelijk en lichamelijk welzijn? En welke belemmeren deze groei en welzijn?
2. Welke gedachten, lichamelijke sensaties en emoties zijn verbonden met welke gedragingen?
3. Hoe kan ik bewuster worden van mijn automatische, instinctieve en routinematige gedragingen en deze transformeren naar meer constructieve patronen die mij in contact met de ander en mijn omgeving beter dienen?
6. Omgeving
Definitie: Dit is het meest externe niveau en omvat de omgeving waarin jij je bevindt, zoals je huis, je werkplek, je vriendenkring, je familie et cetera. Het wordt gezien als het laagste niveau. Belangrijke invloeden zijn letterlijk de fysieke ruimte, de culturele invloeden of de werkcultuur, de sociale omstandigheden en verhoudingen en andere signalen en factoren die vanuit die omgeving van invloed zijn op je staat van zijn.
Helpende vragen:
1. Hoe kan ik de signalen uit mijn omgeving beperken, beter structureren en aanpassen om mijn geestelijk en lichamelijk welzijn en groei te ondersteunen?
2. Welke signalen en invloeden uit mijn omgeving hebben een negatieve impact op mijn gemoedstoestand en hoe beïnvloedt dat mijn lichamelijk welzijn?
3. Hoe is de verhouding tussen de verschillende omgeving waarin ik me beweeg en wat kan ik van deze omgevingen leren?
ERVARINGSGERICHT WERKEN IN HET HIER EN NU
Ik werk – in plaats van de reis naar je verleden naar bijvoorbeeld de eerste jaren van je leven en de ontstaanswijze van je gedrag – persoonlijk liever met het aanreiken van nieuwe ervaringen op de verschillende niveaus in het hier en nu. Jij en ik zijn lerende en bewuste wezens. Niet alleen leer je er in dat moment iets nieuws en wezenlijks dat in je uitdagende situatie ertoe doet. Juist door in alle vrijheid een nieuwe vaardigheid of gedraging eigen te maken, passen overtuigingen zich aan en/of krijg je er nieuwe bij. In die perspectiefverandering beweegt je identiteit mee. Je kijkt met een andere blik naar jezelf, het leven en de wereld.
ONDERLIGGENDE VERBANDEN TUSSEN NIVEAUS
Als je die gedachte volgt dan is het in mijn ervaring beter om die logische niveaus van leren in een cirkel te zetten. Elk niveau heeft namelijk – mits het een significante ervaring is – een krachtig invloed op een ander niveau. En betekenis staat in het midden omdat het veelal een gevolg is van die andere niveaus.
1
Dit is het meest externe niveau en omvat de omgeving waarin jij je bevindt, zoals je huis, je werkplek, je vriendenkring, je familie et cetera. Het wordt gezien als het laagste niveau. Belangrijke invloeden zijn letterlijk de fysieke ruimte, de culturele invloeden of de werkcultuur, de sociale omstandigheden en verhoudingen en andere signalen en factoren die van invloed zijn vanuit die omgeving op je staat van zijn.
2
Het gedragsniveau verwijst naar de observeerbare acties en reacties van jou op de ander, de groep of andere signalen uit je omgeving. Het gaat daarbij om je bewuste, maar ook om je onbewuste automatische, instinctieve en routinematige gedragingen. Dit omvat zowel je verbale als je non-verbale handelingen, bewegingen en expressies.
3
Dit niveau betreft de specifieke bekwaamheden, capaciteiten en competenties van jou. Het omvat zowel je cognitieve, je sensitieve als je fysieke vaardigheden die je gedurende je leven door te leren, (werk)ervaring en je persoonlijke ontwikkeling hebt gerealiseerd.
4
Op dit niveau bevinden zich jouw diepe overtuigingen en waarden van jou: je geloofssysteem. Vanuit dit systeem interpreteer je de wereld. Het geeft je perspectief en daarmee betekenis, waarde en oordeel aan de situaties in je leven. Je handelt daarmee op basis van dit geloofssysteem en dit ligt dus ten grondslag aan je keuzes, je vaardigheden, je gedrag en de omgeving waarin je beweegt.
5
Dit niveau verwijst naar je kernidentiteit als een persoon. Het bepaalt wie je bent, je zelfbeeld, je bewustzijn en daarmee je gevoel als individu: het vormt wie je in je authenticiteit bent. Het is een wat abstract begrip. In het kader daarvan is goed om te weten dat in Oosterse filosofie dit begrip niet hebben en dat ze identiteit formeren op basis van elementen: bewustzijn: je hebt het vermogen om een beeld te vormen en dat te veranderen; zintuigen: we nemen visueel, auditief, kinesthetisch, olfactoir en gustatoir waar; apart: iets denkt dat je apart bent van de ander (én er is ook iets wat niet apart is, maar dat voert hier te ver); proces: met de informatie van onze zintuigen start een proces.
6
Het niveau van betekenis is het diepste niveau en heeft betrekking op je diepe doelen, intenties en zingeving die je nastreeft in het leven. Dit kan onder andere je persoonlijke missie, je spirituele overtuigingen en je levensdoelen bevatten. Het geeft je betekenis. Hier worden vier vormen van betekenis onderscheiden die afhankelijk zijn van je levensfase kunnen zijn.
Logische niveaus in een schematische cirkel weergegeven zodat je ziet hoe elk niveau van ontwikkelen invloed heeft op een ander niveau van ontwikkelen. En dat betekenis een afgeleide is van die niveaus van ontwikkelen.
Klik op de punten voor de definities van de diverse niveaus.
EEN EENVOUDIGE EN KRACHTIGE MANIER VAN INTERVENIËREN
Het opent een eenvoudige en krachtige manier van interveniëren en begeleiden die vaak veel van de begeleider vraagt. In zijn weg van klacht, probleem van de cliënt en het aandeel van de client in dat betreffende probleem, is de diagnostiek van de persoonlijkheidsstructuur met bijbehorende gedrag essentieel. Om vervolgens een passende en benodigde leerervaring te geven die past bij de persoonlijke ontwikkeling en de fase van de begeleiding.
VEILIGE, HEILIGE EN VRIJE OMGEVING
Wat zou er namelijk gebeuren als je in een nieuwe veilige, heilige en vrije omgeving door oefeningen nieuwe vaardigheden en manier van gedragen krijgt aangereikt waardoor de kleur van je bestaande herinneringen verandert? En stel dat je die nieuwe ervaringen op een wezenlijke manier kunt voelen? Welke overtuigingen en vaardigheden worden dan geleerd? Wat zou er dan met je identiteit gebeuren? Welk perspectief krijg je dan? Wie wil je dan zijn of worden? Dat is steevast een van mijn doelen.
“Vertel het me en het waait door me heen.
Laat het me zien en ik weet het morgen nog
Laat het me voelen en ik weet het de rest van mijn leven.”
HET GROTE IN HET KLEINE LEREN
Met kleine interventies vanuit verschillende perspectieven en uiteenlopende hoeken kun je in een korte tijd wezenlijke veranderingen en transformaties op vrij eenvoudige wijze bewerkstelligen, is mijn ervaring. Het verborgen potentieel wordt met een nieuwe lerende ervaring op een krachtige wijze aangesproken. Er is wel een voorwaarde: oefenen in het dagelijks leven. Maar dat is eigenlijk nooit een probleem. Er is een deur opengegaan. Je hebt iets gevoeld en je wilt eigenlijk niet meer anders. Die ervaring zit in je en die dien je alleen maar in je dagelijks leven verder uit te bouwen.
“Inzicht is niets waard
Inzicht en keuze zijn weinig waard.
Inzicht, keuze en een beetje oefenen helpen een beetje.
Inzicht, keuze en bewust, aandachtig oefenen veranderen je leven.”
MANTRA EN DOMINO-EFFECT
Ik ken dat mantra van het grote in het kleine leren en het bijhorende domino-effect natuurlijk als geen ander. Anders zou ik niet op dit wezenlijke niveau kunnen begeleiden. Als een jongen die op jonge leeftijd zijn vader verloor en onbewuste de taak op zich had genomen om voor zijn moeder en zijn zusje te zorgen, was het een enorme weg – en dat is het af en toe nog steeds – om mijn eigen behoefte te voelen en te volgen, niet met mijn aandacht en bewustzijn alleen bij de ander te zijn en de daadkracht van het mannelijke te voelen. Hoe doe je dat als je geen voorbeeld hebt?
WIE WIL JE ZIJN?
Door dat later in kleine interventies te leren, andere vaardigheden en overtuigingen te ontwikkelen en je de wezenlijke vraag te stellen wie je in deze wereld wilt zijn en wat je daarin wil betekenen. Om vervolgens in steeds grotere persoonlijke ontwikkelingsschokken dat in je dagelijks leven en je werk toe te passen en te integreren. Mijn identiteit en blik op de wereld is het afgelopen decennium op een significante en wezenlijke manier veranderd.
NIET ALLEEN GROOTS EN MEESLEPEND
Mijn ervaring is dat persoonlijke ontwikkeling niet alleen groots, emotioneel en meeslepend hoeft te zijn. Dat een wezenlijke verandering ontstaat door juist steeds kleine, eenvoudige en wezenlijke interventies te doen. Je merkt op een gegeven moment dat je blik op de wereld is veranderd. Dat je ongemerkt met een andere kleur bril naar de ander of een situatie kijkt. Je hebt ander perspectief gekregen en een andere waarneming waardoor je met nieuwe geleerde vaardigheden en andere overtuigingen op een andere manier in het moment handelt.
WISSELWERKING
In de praktijk wordt weleens vergeten dat in het model van Bateson elk niveau invloed heeft op elk ander element. Juist met aandacht en bewustzijn vanuit een specifiek niveau te handelen, zorgt ervoor dat die wisselwerking krachtig en effectief wordt. Vaardigheden zoals het beter aangeven van grenzen hebben invloed op je overtuigingen, je identiteit en je gedrag en laten je ook anders met de signalen uit je omgeving omgaan. Denk aan betere zelfzorg, focus op je eigen behoeften et cetera.
WELKE LERENDE ERVARING?
Je kunt jezelf een aantal vragen stellen. Allereerst hoe spelen die niveaus bij een specifieke uitdaging of probleem. Als professional stel ik mezelf altijd de vraag hoe ik een uitdaging of probleem van een client of deelnemer het beste kan benaderen. Wat helpt nu? Welke lerende ervaring of combinaties van ervaringen werkt op dit punt nu in de begeleiding of training het effectiefst? En welke invloed heeft dat op die andere niveaus? Wat is het mogelijke domino-effect in de ander? Om zo met effectieve stappen die client te helpen bij zijn of haar uitdaging.
BEGELEIDEN OP IDENTITEITSNIVEAU
In mijn begeleidingen, workshop, leiderschapsprogramma, inspiratiesessies en leiderschapsreizen is nagenoeg altijd het doel om dat fundament van de identiteit aan te raken. Om hier iets te laten bewegen, los te laten of aan te reiken. Er ontstaat op een diep niveau rust, meer plezier, vrijheid en betekenis. Dat maakt mijn werk ook zo verschrikkelijk dankbaar. En dat geeft natuurlijk ook een grote verantwoordelijkheid.
LIEFDE
En ik heb daar een stelregel voor. Waar beroemde psychiater Irvin Yalom zegt dat vertrouwen het middel is om op een verantwoordelijke manier in een begeleiding tot heling te komen, ga ik graag een stapje verder. Ik denk – met een stevig potje ethiek en professionaliteit – dat liefde de grootste helende factor is. Liefde is de enige emotie waarvan bekend is dat het intelligentie verruimt, volgens Humberto Maturana – een Chileense bioloog wiens werk reikte tot de filosofie en de cognitieve wetenschap. Liefde is de stroom die ons doet transformeren.
BEGELEIDEN
De liefde om een ander mens terzijde te staan en te begeleiden is het uitgangspunt. En als ik die ‘liefdevolle klik’ met een client of deelnemer niet voel dan werk ik niet met hem of haar. Als een uitdaging, wond of zelfs een diepgaand trauma met liefde in die levensstroom van nieuwe ervaringen wordt gelegd, verwatert het. En dat is zo’n groot cadeau. Niet alleen om dat te ervaren, maar ook omdat elke keer weer in liefde te kunnen faciliteren. Die verantwoordelijkheid ligt daarin van nature op een gezonde manier opgesloten.
JE WARE ZELF
Volgens Jung was het doel om met persoonlijke ontwikkeling en groei je ware authentieke ‘zelf’ te realiseren door steeds delen van het onbewuste ‘zelf’ – elementen buiten je bewustzijn – aan het bewuste ‘zelf’ toe te voegen. Het ‘zelf’ overstijgt zoals eerder gezegd daarmee het bewuste gedeelte van het ‘zelf’ dat we vaak vereenzelvigen met ‘ego’, de ‘persoonlijkheidsstructuur’ of de ‘identiteit’.
COMPLEX EN HET ONBEWUSTE
Om het nog gecompliceerder te maken. Veel – functionele en disfunctionele – gedragingen vaardigheden doe je al. Ze zitten in het onbewuste. Het zijn instinctieve, automatische en routinematige bewegingen buiten het bewuste. En sommige gedragingen, vaardigheden en overtuigingen zitten in het onbewuste en kun je nog leren en ontwikkelen: perspectieven die je niet kent. En het is goed om te weten dat dat onbewust ‘zelf’ zo groot is dat we dat in ons leven nooit alles in het bewuste kunnen krijgen. Er is dus altijd iets om te leren en te ontwikkelen.
‘EGO’, ‘IDENTITEIT’ of ‘PERSOONLIJKHEIDSSTRUCTUUR’
Met het aangeboren vermogen dat we in onze genen hebben meegekregen, hebben we in relatie tot onze omgeving dus een ‘ego’, ‘identiteit’ of ‘persoonlijkheidsstructuur’ gecreëerd en gerealiseerd. Het zijn bijvoorbeeld de normen en waarden waarmee je een perspectief en een beeld van en op de wereld hebt gecreëerd. Met behulp van je vaardigheden, je overtuigingen en je gedragingen acteer je – in je omgeving en in contact met anderen – vanuit dat perspectief. Bewust, maar veelal ook onbewust.
VERBORGEN POTENTIEEL
Delen van ons genetisch vermogen en kapitaal – dat we bij ons geboorte hebben gekregen – zijn in relatie met onze omgeving tot bloei gekomen. Maar er zijn ook nog grote delen die ontwikkeld kunnen worden: je verborgen potentieel. We zijn een aandachtig, bewust en lerend wezen dat zich constant in relatie tot zijn of haar omgeving ontwikkelt. Het ‘ego’, de ‘identiteit’ of ‘persoonlijkheidsstructuur’ is dus de hele tijd in beweging.
VOLLE BLOEI
Mijn doel is om mensen en teams te helpen om die delen vanuit het onbewuste ‘zelf’ aan het bewuste ‘zelf’ toe te voegen omdat je dan meer heelheid, meer vrijheid, meer plezier, meer rust en meer betekenis ervaart. Je vergroot en je verrijkt daarmee je identiteit. Je maakt het vollediger. Je kunt beter op een aandachtige en bewuste wijze tot de ander en de wereld verhouden. Je komt tot volle bloei in deze complexe wereld.
DE MOTOR VAN PERSOONLIJKE ONTWIKKELING IS ‘LIJDEN’
Met persoonlijke ontwikkeling, coaching, leiderschapsontwikkeling, training, workshops, leiderschapsreizen, meditatie, yoga et cetera wordt met name dat verborgen potentieel aangesproken. En meestal gebeurt dat als er een vorm van ‘lijden’ is. Als de bestaande situatie niet bevredigend is of er zelfs diepe pijn, woede, verdriet of angst is. Die ongemakkelijke situatie dwingt ons namelijk om nieuwe grenzen en mogelijkheden op te zoeken om ons tot die pijn, woede, angst of verdriet te verhouden. Ook stress en burn-out zijn klachten die nopen om op een diep niveau naar jezelf te kijken. Als je dat niet doet dan komt die stress of burn-out vrij gemakkelijk terug.
WAT STUURT ONS AAN?
Maar we zijn er nog niet. De vraag die je kunt stellen, is hoe dat ik of dat bewuste ‘zelf’ zich in ons manifesteert en je kan verrijken. Wat mij de afgelopen jaren hielp, was het begrip ‘zelf’, ‘ego’ en ‘identiteit – wat Freud en Jung zoveel gebruikten en wij dus ook – verder te ontleden. Vaak denken we dat er namelijk iets in ons zit wat ons aanstuurt. En als je dat gedeelte de juiste informatie geeft, alles wordt opgelost. Toch?
HOLISTISCH
Zo werkt het helaas niet. Dat is iets te simplistisch. 80% van de signalen gaan van ons lichaam naar onze hersenen. En slechts 20% van de hersenen naar ons lichaam. We zijn een holistisch wezen met een geest én een lichaam. Als je een beperkt lichamelijk bewustzijn hebt dan beperk je daarmee het ‘zelf’. En dat is misschien wel wat er hier in de westerse wereld aan schort. We zijn veelal cognitief bezig en dat beperkt ons ‘zelf’ en ons ‘weten’ op significante wijze.
VIER ELEMENTEN DIE JE ‘ZIJN’ VORMEN
Ik kan je dat het beste uitleggen aan de hand van Oosterse filosofie: de Advaita Vedanta en de Yoga Sutra van Patanjali. Waar de Advaita Vedanta meer een filosofische handeling is om tot een harmonische staat van zijn te komen, richt de Yoga Sutra van Patanjali zich meer op de praktische aspecten van deze zelfrealisatie. Als je kijkt naar die stromingen dan kennen ze de woorden ‘ego’ en ‘identiteit’ niet. Die bestaan niet in het Sanskriet. Dat is meer een westers begrip dat ontstond in de Verlichting aan het einde van de 17de eeuw. Patanjali gebruikt vier elementen om ‘de aansturing van ons ‘zijn’ uit te leggen. En dat levert een complete nieuwe blik op de wereld is mijn ervaring.
BEWUSTZIJN (CHITTA)
Allereerst is er bewustzijn (chitta). Jij en ik hebben het vermogen om een beeld te vormen in ons hoofd en dat te veranderen. Als ik nu het woord banaan opschrijf dan ontstaat er bij jou iets geels en kroms in je hoofd. Als ik het heb over vakantie dan komt er een associatie met vakantie in je hoofd. Belangrijk om te realiseren is dat we vanuit verschillende perspectieven naar onszelf kunnen kijken. In coaching, therapie en training leren we je om op een andere manier naar jezelf te kijken. Zie het alsof je een bril met een andere kleur op zet. Je neemt de wereld op een andere manier waar.
ZINTUIGEN (MANAS)
Het tweede deel van je ‘ego’ zijn je zintuigen (manas). Jij en ik nemen visueel, auditief, kinesthetisch, olfactoir en gustatoir waar. Vaak nemen we eerst iets waar. Ons lichaam loopt meestal voor op onze gedachten. En dan komt het pas in ons bewustzijn. Om het vervolgens pas in ons denkkader op te nemen. En daarna kan het zich in specifiek gedrag manifesteren. Veelal wordt het denkkader overgeslagen en reageren we onbewust. Jij en ik handelen veelal in automatische, instinctieve en routinematige patronen.
JIJ EN IK ZIJN APART (AHANKAR)
Het derde deel van de ‘ego’ en je ‘identiteit’ is dat je apart bent van de ander. En dat is ook zo. Maar er is ook iets dat niet apart is. We hebben allemaal ‘levensenergie’ in ons. Elke drie weken hebben we – omdat onze lichaamscellen dan zijn vervangen – een nieuwe onderarm. Dat gebeurt bij jou en dat gebeurt bij mij. Er is blijkbaar een autonome energie of beweging in ons. Adem je zelf of word je beademt? Probeer je ademhaling maar eens te stoppen. Dat lukt niet. De instinctieve beweging van het leven. Het voert daar nu te ver om daarop in te gaan. Het is een reis naar het non-duale waar alle geestesstromingen, zoals het boeddhisme, taoïsme, advaita vedanta et cetera over gaan.
PROCES (BUDDHI)
En het laatste deel is dat er een intern en een extern proces wordt gestart als je in contact bent met de ander en de wereld. Het is het eerdergenoemde proces van gewaarwording, bewustzijn, denkkader met overtuigingen en de daaruit voortvloeiende bewuste en onbewuste communicatie en gedrag. Er is een gewaarwording. Specifieke delen van je lichaam ervaren spanning, ontspanning of worden warm of juist koud met bijbehorende gedachten. Onze manier van ‘zijn’ manifesteert zich dus in onze geest én in ons lichaam. En dat geeft een interne en externe dynamiek. Intern zie je dat bijvoorbeeld door een dialoog die je met jezelf voert. En de uitkomst van die dialoog heeft weer invloed op de interactie en de dynamiek met de ander.
TRANSFORMEREN
Als je met deze blik kijkt, begrijp je waarschijnlijk beter dat perspectieven op jezelf, de ander en de wereld op significante manier kunnen verschillen. Door zicht te krijgen op de stappen gewaarwording, bewustzijn, denkkader en gedrag en daar nieuwe ervaringen aan toe te voegen, verandert onze blik op de wereld en onze geestelijke, maar ook onze lichamelijke staat van zijn. Het betekent dat je ander communicatie en gedrag met nieuwe vaardigheden en andere overtuigingen gaat leren. Je bent aan het transformeren met gevolgen voor je omgeving en het ervaren van betekenis.
NIEUWE INSTINCTIEVE MANIER
Soms wordt deze manier van handelen instinctief. Als je namelijk veel oefent dan gaat ons lichaam – op basis van die nieuwe ervaringen – op een andere manier waarnemen. Of komt het waargenomene op een andere manier met een ander denkkader in ons bewustzijn. Onze geest en lijf belichamen dan letterlijk iets nieuws. Ik heb de meest waanzinnige transformaties gezien en ook zelf ervaren.
EEN LEVEN LANG HET BETEKENISVOLLE PAD LOPEN
Als ik naar mijn leraren kijk dan gaat dit je hele leven door. Niet makkelijk, bijna altijd goed. Dit proces hoort bij ons menszijn. Als je rijker en voller in het leven wilt staan dan is het goed om steeds het nieuwe te willen ervaren. En dat doe je door elke keer weer met enige nieuwsgierigheid en verwondering te kijken naar wat er voor je ligt. Ze zeggen niet voor niets in het christendom: geef ons heden ons dagelijks brood. En ik zou eraan toevoegen: focus met aandacht op het heden en ga niets uit de weg. Kijk alles met aandacht en bewustzijn aan: wat vertelt het leven mij? Wat heb ik hier te leren? Wat is mijn aandeel in deze uitdaging, ontmoeting of situatie? En wat kan, wil en heb hier te doen? En het rijke betekenisvolle pad ontvouwt zich dan vanzelf is mijn ervaring.
INTERVENTIE | IDENTITEIT
Onderzoek wie je wilt zijn!
Het effect van een gezonde omgeving op de verschillende niveaus van ontwikkelen en betekenis.
Klik op de punten voor andere interventies.
VANUIT EEN OOSTERS PERSPECTIEF
Als je de gedachtegang van Freud en Jung verlaat en je kijkt wat meer naar oosterse filosofie – waar het woord identiteit niet bestaat – dan verandert meestal je perspectief. Je ontrafelt het begrip en kijkt naar de vier elementen waarmee elke identiteit is opgebouwd: bewustzijn (chitt), zintuigen (manas), apart (ahankar) en buddhi (proces). En verschillende aandachtspunten komen dan automatisch aan de oppervlakte.
BEWUSTZIJN BELANGRIJK
Een van de meeste wezenlijke elementen die je kunt opmaken, is dat bewustzijn ontzettend belangrijk is in je persoonlijke en zakelijke ontwikkeling. En dat je bewustzijn zich focust op je geest én je lichaam. We zagen dat al eerder bij gedrag. Jij en ik zijn een holistisch wezen dat veelal – en zeker onder druk of in lastige situaties – reageert in instinctieve en automatische gedragspatronen die door onze ervaringen in een routine worden uitgevoerd. Je past je automatisch aan, gaat boven iemand staan, begint meteen voor de ander te zorgen et cetera. Je kent vast wel een flink aantal automatische bewegingen van jezelf.
DE SCHAKERINGEN IN JE STAAT VAN ZIJN
En dat bewustzijn is in eerste instant vooral gericht op je gedachten en je gedrag. Maar weet dat je gedachten onbewust verbonden zijn met je lichamelijke sensaties – die kleine verkrampingen en spierspanning in ons lichaam – en de kleur die we daaraan in de vorm van emoties geven: plezier, woede, angst en verdriet. Jij en ik hebben als mens een enorme schakering van blikken op onszelf en de ander. Elke schakering bestaat uit een andere staat van zijn met gedachten, gevoelens, houdingen et cetera. En elke keer heb je je in relatie tot de ander en je omgeving tot die staat van zijn te verhouden. Kijk eens naar de volgende emoties en bepaal hoe dat zich in jou en de ontmoeting kan manifesteren:
afkeer, afschuw, agressie, ambivalentie, angst, apathie, beduusdheid, begeerte, berouw, berusting, bezorgdheid, bijgeloof, bitterheid, blijdschap, compassie, depressie, euforie, ergernis, erkenning, extase, frustratie, gelatenheid, genegenheid, genot, haat, heimwee, hoop, jaloezie, kalmering, kritiek, liefde, lust, melancholie, medeleven, minachting, misselijkheid, nijd, nostalgie, onmacht, onredelijkheid, onrust, onzekerheid, ontgoocheling, ontreddering, ontspanning, ontevredenheid, ontroering, ontzag, opwinding, opluchting, paniek, pijn, plezier, radeloosheid, roerloosheid, roekeloosheid, schaamte, schuld, spijt, teleurstelling, tevredenheid, vertrouwen, verbazing, verlegenheid, verliefdheid, vermoeidheid, verontwaardiging, verrassing, verstoordheid, verwarring, verveling, verwondering, vastberadenheid, verwaandheid, verwardheid, verdriet, verwaarlozing, verwenning, verzoening, verzwakking, wanhoop, wantrouwen, warmte, waardering, walging, welbehagen, welwillendheid, wrok, zenuwachtigheid, zelfmedelijden, zelfverzekerdheid.
UNIEK
En bij elke emotie – die van mens tot mens verschilt door de ervaringen uit zijn of haar verleden – voel en denk jij op een specifieke manier. En bij elke emotie heb je bewuste, maar vooral ook die instinctieve, automatische en routinematige gedragingen. De kunst is om het bewustzijn op wat er in jou gebeurt in relatie tot – interne en externe – signalen en de reacties die daarop geeft te vergoten. In dat vergrote bewustzijn kom je erachter wat een fijne en effectieve reactie is en welke reacties minder helpend voor jou en je omgeving zijn.
JOUW ALGORITMES
Je kunt het zien als algoritmes: een bewuste en veelal onbewuste reeks van stappen, instructies en regels bestaande uit verkrampingen, trillingen, sensaties, emoties en gedachten die worden gebruikt om je te verhouden tot de buitenwereld in de vorm van een opmerking, een houding, een stelling, een gebaar, een emotie et cetera. Kortom, een reeks van stappen op interne en externe signalen die een bewuste of onbewuste dynamieken veroorzaken en je in een bepaalde richting laten lopen.
RUIMTE EN RUST VRAAGT EEN ACTIEVE INVESTERING
En met de enorme hoeveelheid signalen die we dagelijks op ons krijgen afgevuurd kun jij je voorstellen wat jij allemaal hebt te verwerken. En waar ruimte en rust enkele decennia nog normaal in ons leven was, vraagt dat in onze maatschappij een actieve investering. Ga maar eens na. Wanneer ervaar jij werkelijk ruimte en rust en zijn de signalen beperkt? Hoe vaak kijk je op je telefoon? En hoe is de balans tussen drukte en diepe rust?
PASSEND EN MINDER PASSEND
Met het vergroten van je geestelijke en je lichamelijke bewustzijn en de bijbehorende gedragingen, kun je bepalen wat fijn en effectief is. Je krijgt zicht op je gedrag, je kwaliteiten en de overtuiging van waaruit je handelt. Misschien heb je je overtuigingen nooit bewust op een rijtje gezet. Doe dat eens. Je ziet ook wat je niet zo goed kunt en wat minder passend en functioneel is op basis van die ervaringen in je verleden.
OP WELKE MANIEr ZOU IK ME WILLEN GEDRAGEN EN REAGEREN?
De kunst is om dan de vraag te stellen op welke andere manier je het zou willen doen. Wat is helpend voor mij in context met mijn omgeving? Je komt er wellicht achter dat je specifieke vaardigheden niet of nauwelijks hebt ontwikkeld. Bij stress en burn-out spelen grenzen een significante rol. Iets in of buiten jou zorgt ervoor dat je over je eigen grens gaat. Het lichaam wordt onrustig, is in verwarring en soms ontstaat er complete chaos.
NEGATIEVE DYNAMIEKEN
En als dat wat langer duurt en je hebt onvoldoende ontspanning dan ontstaat er een negatieve dynamiek: je kunt minder goed luisteren, hebt geen overzicht, bent snel ontvlambaar et cetera. Op een gegeven moment zijn de signalen zo krachtig en duurt het zo lang dat het lichaam buiten de geest stop zegt. En nu is het genoeg.
WAT HELPT NU?
Wat helpt nu? Ja, een andere omgeving helpt je meer ontspannen, ander gedrag geeft een andere reactie van de ander en zeker een nieuwe vaardigheid waarin je je grenzen leert aangeven vanuit een andere overtuiging. Hoe leer je dat nu?
VOELEN EN ERVAREN
Als 80% van de signalen van ons lichaam naar onze geest gaan (afferente signalen) en slechts 20% van onze hersenen naar ons lichaam (efferente signalen), dan is het logisch dat je een wezenlijke verandering dient te voelen. En hoe doe je dat? Door wat je hebt te leren, te ervaren. Ervaren geeft niet alleen dat geestelijk bewustzijn, maar juist ook het lichamelijks bewustzijn. Je voelt in het moment hoe je het doet en je voelt ook hoe je het op een andere manier kunt doen. Mijn ervaring is dat uitdagingen, problemen en zelfs de diepste trauma’s in nieuwe ervaringen kunnen verwateren.
MEESTER IN DIAGNOSTICEREN
Een coach of therapeut is dus een persoon die in de praktijkruimte, tijdens een wandeling, een workshop, een training of een leiderschapsreis, een meester is in het diagnosticeren van het gedrag met bijhorende vaardigheden en overtuigingen en je dat op een dieper niveau laat voelen en er bewustzijn op te krijgen. Vaak weet ik vanuit de diagnose wat de uitdaging in die eerste jaren bij die aanpassing van het gedrag is. En welk thema er in hier en nu speelt. Het gaat bijvoorbeeld om vertrouwen, omgang met tekort, het dragen van te grote verantwoordelijkheden, stringente regels et cetera. Er zit veel verschil in menselijke reacties, maar op basis van de ontwikkelingspsychologie – waarin je weet in welke periode wat wordt ontwikkeld – hebben de unieke aanpassingsvormen wel eenzelfde ritme, structuur en kleur. Dat is narcistisch, dat heeft meer trekken van een ontwijkende persoonlijkheidsstructuur en dat heeft toch de geuren van een neurotisch patroon.
CREËEREN VAN – NIEUWE – ERVARINGEN
Om vervolgens in het creëren van – nieuwe – ervaringen andere manieren aan te reiken. Met die diagnose en ervaringen worden elementen vanuit het onbewuste naar het bewuste getrokken. Zo doe jij het! En beter. Zo kan je het ook doen. Inzichten worden opgedaan, maar ook nieuwe vaardigheden en overtuigingen kunnen worden aangereikt of ontstaan. Je bent aan het leren en de levensstroom verrijkt je en laat je oude manier wat verwateren.
DE KUNST
De kunst is van begeleiden is om in het moment de ervaring te vinden die het beste bij de uitdaging en de staat van ontwikkeling van de client of deelnemer past. Om vervolgens de opgedane inzichten en ervaringen in de praktijk toe te passen. Daar wordt het verder uitgebouwd en wordt het een patroon in je dagelijkse handelen. Het meeste leer je in je dagelijks leven. Mijn moeder zei vroeger altijd: “Übung macht den meister.”
(NIEUWE) WERELD VAN BEGELEIDEN
En dat opent zich er de – nieuwe – wereld van begeleiden. Niet alleen in de praktijkruimte, workshop, training of leiderschapsreis krijg je nieuwe ervaringen op je aangedragen uitdagingen. Maar wat dacht je van toneel waar je rol kennismaakt met ander gedrag en overtuigingen en het effect op anderen. Maar ook zingen, dansen, lichaamswerk, massage, yoga, meditatie, stages, mentorschappen et cetera zijn manieren om te ervaren en iets nieuws te leren. Zoek vooral iets wat ver buiten je comfortzone ligt.
NAAR JE VERLEDEN?
En moet je naar je verleden om te weten waar dat gedrag, die vaardigheden, overtuigingen, gedachten, emoties et cetera zijn ontstaan om goed te coachen en te trainen. Soms is het fijn om meer bewustzijn te krijgen op je verleden. Je begrijpt waarom je gedrag destijds de beste en vaak meest logische keuze was. En die context als volwassene nu anders is en je dus ook andere keuzes kunt maken.
DE GIFT VAN DE NEOCORTEX
Maar je hoeft niet naar het verleden. Je bent volwassen en je hebt vermogen om op een andere manier te reageren. Dat is de gift van het menselijk bewustzijn. Met onze neocortex – waar een groot gedeelte van onze waarneming, creativiteit en oplossen vermogen zit – zijn we als geen enkel ander soort in staat om onze instinctieve bewegingen waar te nemen, te beteugelen en het bewust op een andere manier te doen.
GEVAAR: INZICHT EN KEUZE HELPEN WEINIG
In de laatste eeuw hebben we het vermogen gekregen om ons gedrag en ons lichaam steeds beter te begrijpen. In die beweging leeft mijns inziens onterecht de gedachte dat als je jezelf beter begrijpt, het ook anders zal worden. Dat is een misvatting. Veel coaching en training blijft bij inzicht en keuze. Uiteindelijk gaat het om iets nieuws te ervaren en dat in de praktijk met vallen en opstaan te oefenen. Juist door die in coaching, begeleiding en training in het klein elke keer weer een nieuwe ervaring op te doen, opent er een nieuwe wereld, zie je wat goed en wat niet goed voelt, laat je dingen los en ga je het in het dagelijks leven ook op die andere manier doen.
DE VALKUIL
In die valkuil van mezelf begrijpen stapte ik ook toen ik met mijn persoonlijke ontwikkeling begon. Ik dacht door mezelf te begrijpen ik het automatisch anders zou doen. Dat gebeurde deels ook, maar de veranderingen werden krachtiger en gingen sneller toen ik me meer op de nieuwe ervaringen en het oefenen ging focussen. Inzicht en begrijpen verschoven naar de achtergrond.
NAAR HET VERLEDEN ALS DE NIEUWE ERVARING NIET WORDT GEPAKT
Alleen als de nieuwe ervaring onvoldoende of niet wordt ‘gepakt’ ga ik als coach en trainer naar het verleden. Je zit dan gevangen in een oud patroon. Het is dan tijd om naar het verleden te reizen en daar met aandacht en bewustzijn rigoureus die gevangenis open te breken: regressiewerk. Om vervolgens – als het oude patroon zich minder manifesteert – in het hier en nu weer die nieuwe ervaringen te geven.
ERVAAR EN SPEEL MET UITERSTEN
Als je bewustzijn is toegenomen en je ziet je omgeving, je gedrag, je vaardigheden en overtuigingen. Wie zou je dan willen zijn? Ervaar, speel, kies het andere uiterste van een bestaande overtuiging of vaardigheid en kijk wat het brengt. Om vervolgens steeds met plezier en een gezonde spanning in je dagelijks leven de dingen die direct voor je liggen te doen.
En vervolgens ontvouwt zich het betekenisvolle pad
WIL JE MEER ZOALS DIT?
Meld je aan en ontvang de nieuwste inspiratie!
BEST GELEZEN ARTIKELEN
ALLE COLLECTIES
