– Tekst ‘In beweging’ gaat onder het kader verder –
De resten van de aanwezigheid van de mens zijn nu al te zien in de aardbodem. Er is een voorstel om dat nieuwe geologische tijdperk het Antropoceen te noemen. Anthropos betekent in het Grieks mens en -ceen betekent geologisch tijdperk. Een organisme dat zijn naam mag geven aan een geologisch tijdperk. Zo groot is onze invloed.
Waar de natuur altijd in beweging is, lijkt deze beweging zich door de mens en het veranderende klimaat in onze tijd te versnellen. De makkelijkst waar te nemen effecten zijn: de oplopende temperaturen (dit jaar werd mede door het effect van El Niño de hoogste gemiddelde temperatuur in tijden gemeten), de extreme varianten van weer en de verschuiving van klimaatzones. Denk bijvoorbeeld aan de oprukkende woestijn rond de Sahel, maar ook de veranderingen in het noorden van China. Ik zag het zelf in Alaska toen ik in 2016 – ruim een decennium later sinds mijn laatste bezoek – bepaalde gebieden niet meer herkende door de gesmolten gletsjers.
De gevolgen zijn groot en merken we steeds meer. De vraag die natuurlijk opkomt is hoelang onze alsmaar groeiende soort zich onder die toenemende druk gaat gedragen en of we het überhaupt gaan volhouden. De aarde met die enorme hoeveelheid en diversiteit aan levensvormen redt zich wel. Tot zover enkele gedachten van deze zomer.
De afgelopen jaren hield ik me steeds meer met het leven volgens het seizoen bezig. En juist dit uitgangspunt kwam terug in de tweede serie van Our Planet. Hij is weer prachtig met een soms ontroerende schoonheid. En op sommige momenten wordt ook de ongelofelijke wreedheid in beeld gebracht. Die wreedheid en pijn hoort net zoals de schoonheid bij de plek waarin we terecht zijn gekomen.
Je zag niet alleen schoonheid van het seizoen terug in de vorm van de migratiepatronen en het complexe gedrag van onze medebewoners. Je zag ook het effect van de versnelling van de verandering terug in diezelfde migratiepatronen en datzelfde gedrag. Het is misschien wel een voorbode voor wat ons te wachten staat.
– Tekst ‘In beweging’ gaat onder het kader verder –
– Let in de serie ook op die ontroerende tocht van die kudde olifanten door landbouwgebieden, dorpen en steden in China op zoek naar een nieuwe leefomgeving die hen naar uitputting brengt. Olifanten slapen altijd staand. Alleen als ze uitgeput zijn gaan ze liggend slapen. –
In 2019 veranderde de wereld van de natuurdocumentaire toen WWF, Netflix en sir David Attenborough Our Planet maakten. In vier jaar tijd en met een enorm budget werd deze natuurserie met veel geduld, liefde én de nieuwste technologie gemaakt. De makers die eerst Planet Earth, Blue Planet en Frozen Planet maakten, focusten zich in deze nieuwe serie ook meer op de ecologische uitdagingen van de aarde. Er werd een nieuwe standaard gezet. Een nieuw tijdperk van natuurdocumentaires was aangebroken.
Met nieuwe technieken, kleine camera’s en drones is tegenwoordig alles mogelijk. En dat kwam bij Our Planet I in 2019 op een prachtige manier tot uiting. Ik schreef er destijds al over. Herinner je je nog de paradijsvogels van Nieuw-Guinea en deze verleidingsscène. Wat een diversiteit en wat een bizarre vormen. Let ook op het gemonteerde geluid. Het effect van het blaadje dat weg wordt gegooid. Je hebt het gevoel dat deze dans ook voor jou wordt opgevoerd. Zo knap in beeld gebracht. Zo fantastisch gemonteerd.
In deze serie – waar de maanden en daarmee het seizoen als uitgangspunt wordt genomen – komen de migratiepatronen en het bijbehorende gedrag van onze medebewoners als gevolg van dat seizoen in beeld. Elke maand word je naar een bepaald deel van de aarde geleid om daarna te kijken welke gevolgen het seizoen heeft op het ritme en het gedrag van dat specifieke dier in die omgeving. Ook het effect van klimaatverandering en onze dominante plek op deze aardkorst komt soms op pijnlijke wijze in de zijlijn naar voren.
Je ziet niet alleen hoe onze medebewoners op deze wereld eten, liefhebben of ontkomen aan gevaar. Maar ook hoe juist het seizoen in hun zoektocht naar eten en paringsplaatsen hen over de wereld laat bewegen. Duizenden kilometers reizen de dieren naar rijke voedingsgronden. Walvissen, orka’s, pinguïns, ganzen, buffels, sprinkhanen, haaien, zalm, schildpadden en nog veel meer. Ik zag het vorig jaar zelf op de ‘vogelhub’ Texel – waar elke jaar meer dan 300 verschillende soorten vogels worden gespot – toen ik onze nationale vogel de grutto zag. Ook deze vogel met zijn oranje borst trekt duizenden kilometers van Afrika naar Europa.
De stem van Sir David Attenborough, de prachtige verhaallijnen, de unieke beelden uit de meest onmogelijke hoeken en dan het gemonteerde geluid. Het is allemaal weer zo knap gedaan. Je hebt het gevoel dat je in die kolonie bijen zit, je een onderdeel van de mierentrek bent, meedoet met de leeuwenjacht en dat je samen met die sneeuwganzen en kraanvogels naar rijke voedingsgronden trekt.
En altijd is daar weer mijn favoriete Alaska. Ik ben een fan van de arctische omgeving. Zo koud en haast onleefbaar in de winter. Zo rijk en vol in de zomer. Je ziet in deze serie ook de haast paradijselijke beelden van Patagonië. Je begrijpt waarom bergbeklimmers en beroemde filantropen zoals Chounaird en Tompkins verliefd werden op dit stukje van de wereld en juist dit gedeelte van de aarde zo graag willen beschermen.
Ik vind dat Our Planet II een must see is. Niet alleen om te genieten, maar misschien meer om je leven meer in lijn te leggen met het ritme van de natuur. Daar wordt iedereen blij van.
‘Ik denk dat wij de enigen in dit heelal zijn. Misschien is er her en der een bacterie. Maar stel dat er een beschaving een miljoen jaar op ons voorloopt. Dan hadden we met het bereik van onze radiotelescopen en optische telescopen allang iets moeten waarnemen. We kunnen tegenwoordig zover luisteren en kijken. Wat hier op deze aarde is ontstaan is verbonden aan een reeks van toevalligheden en de kans van herhaling is zo verschrikkelijk klein.’
De aflevering van Zomergasten met Thomas Hertog gaf mij deze zomer een tweede impuls aan mijn verwondering. Een uitzending waarin de blik van deze Vlaamse theoretische natuurkundige en kosmoloog zo mooi naar voren kwam. Op de vraag van Theo Maassen of er buitenaards leven is, antwoordde hij iets in de trant van: ‘Ik denk dat wij de enigen in dit heelal zijn. Misschien is er her en der een bacterie. Maar stel dat er een beschaving een miljoen jaar op ons voorloopt. Dan hadden we met het bereik van onze radiotelescopen en optische telescopen allang iets moeten waarnemen. We kunnen tegenwoordig zo ver luisteren en kijken. Wat hier op deze aarde is ontstaan is verbonden aan een reeks van toevalligheden en de kans van herhaling is zo verschrikkelijk klein.’ Wat hebben sommige mensen toch een prachtig overzicht en wat kunnen ze ons daarmee prachtige perspectieven geven.
– Tekst ‘In beweging’ gaat onder het kader verder –
– Klik op een afbeelding en luister in deze podcast naar deze aflevering van Zomergasten.
De getoonde televisiebeelden worden samengevat in een voice-over (152 minuten) –
De volgende dag toen ik naar het zwembad fietste, duizelden de woorden van Thomas Hertog nog na. Jij, ik, die vogel daar, al die verschillende vormen die nu in bloei staan en die waanzinnige beelden van Our Planet. Het is aannemelijk dat in die enorme ruimte er slechts één plek is waar zoveel diversiteit aan leven is. En dat er maar één soort is met zoveel bewustzijn. Dat zijn jij en ik op deze aarde. Het verwonderde me, maakte me gelukkig en tegelijkertijd als vader en medemens verdrietig. Wat laten we achter?
Is er een perspectief waardoor de massa zich werkelijk anders gaat gedragen? Ik vraag het me sterk af. Lees bijvoorbeeld dit essay: ‘Famine, Affluence and Morality’ van de filosoof Peter Singer over honger, welvaart en moraliteit, en onze omgang met een uitdaging die ver van ons af ligt. De pijn wordt niet direct gevoeld. Het gevolg is dat ons gedrag niet of nauwelijks wordt beïnvloed door een probleem dat ver weg (afstand of toekomst) ligt. We zijn daar gewoon niet goed in. We houden ons meer bezig met de korte termijn en onze directie omgeving. Rutger Bregman schreef er in De Correspondent een verhaal over. Er gaat waarschijnlijk pas echt iets veranderen als er stevige crises zijn. En die gaan er dan ook vast komen.
De vraag die ik mezelf de laatste jaren steeds opnieuw stel is: hoe kan ik op deze plek het ideale ritme vinden? Welke manier van leven geeft de meeste voldoening en betekenis? Hoe kan ik me verhouden tot mijn omgeving, de natuur en anderen? En hoe zit ik nu in elkaar? Hoe verhouden mensen zich tot elkaar? Er is een grenzeloze honger om mezelf en de wereld te begrijpen.
Ik kwam ooit vanuit een periode waarin ik met energie smeet. Lange werkdagen, carrière willen maken, veel geld willen verdienen, weinig slapen, doen en nog eens doen. Sporten was niet relaxed. Ook dat moest krachtiger, verder, langer en hoger. Het kon niet op. En het was nooit genoeg. Het eiste zo rond mijn veertigste zijn tol. In een overlevingsstand – die niet meer te houden was – verloor ik het contact met de moeder van mijn dochter. Het eindigde in een pijnlijke scheiding en een verlies van een prachtig warm gezin. Een enorm verlies uit mijn verleden kwam toen naar boven: de dood van mijn vader toen ik vier jaar was. Ik had dat altijd weggedrukt.
Waar eerst de focus op de reis naar buiten was, kwam nu pas de reis naar binnen op gang. Ik kon niet anders. Het leven had me gevloerd en de muren die ik met angst zo krampachtig omhooghield, stortten naar beneden. Ik merkte dat mijn verleden en dat enorme gemis ongemerkt mijn gedrag aanstuurde. Ik wilde onbewust van alles compenseren. Gemissen uit het verleden die in het heden moesten worden opgevuld. Dat kan natuurlijk niet. Iets wat je in het verleden hebt gemist, kun je niet met een verlangen of gebeurtenis in het heden oplossen. En met die ontdekking en het omarmen van het gemis werd het verlangen ook minder. Als er geen gemis is dan is er ook geen verlangen. Dan is er alleen maar tevredenheid. Ik werd niet meer zo krachtig door het verleden aangestuurd en mijn gedrag veranderde langzaam maar gestaag.
Heel langzaam werd het rustiger, vrijer en betekenisvoller. Ik merkte dat het leven niet alleen uit groei bestaat. Niet alles hoeft groter, verder en alsmaar door te groeien. Juist in het terugtrekken, in de stilte ontstaan de mooiste dingen.
Het zoeken naar die ideale beweging in relatie met mijn omgeving blijft dan ook maar doorgaan. Ook omdat het ritme door je omgeving constant wordt verstoord. Het zijn die grote en kleine gedachten die zo makkelijk de overhand kunnen nemen en je balans verstoren. Hoe verhoud je je daartoe?
– Tekst ‘In beweging’ gaat onder het kader verder –
Ons ritme wordt constant verstoord door onze omgeving. Om een waardevol, plezierig en betekenisvol leven te leiden, is het een kunst om met deze signalen te leren omgaan. En dat is in deze tijd lastig omdat het er zo verschrikkelijk veel zijn. Hier wat algemene voorbeelden die altijd spelen. En wat globale, lokale en persoonlijke elementen die zouden kunnen spelen.
Nog een gedachte van deze zomer. Onze aarde bestaat voor 71% uit water en 29% uit land. En van dat land is meer dan 50% dunbevolkt omdat het lastig is om daar te wonen (woestijn, moeras, oerwoud, bergen, ijs). Dat betekent dat we met 8 miljard mensen op nog geen 14% van de aarde wonen. En let op. Jij en ik wonen op een van de drukste plekken op deze aarde. Nederland staat in de top 25. Hoe je je dan tot de natuur kunt verhouden, is dan een logische vraag.
En die bevolking blijft maar groeien. India is net China voorbij en in de komende decennia zal de bevolking in Afrika exploderen. De schattingen lopen uiteen. Maar het kan zijn dat we over 70 jaar hier met 10,5 of zelf 14 miljard mensen wonen. Wat gebeurt er als die mensen willen eten, drinken en wonen? Wat gebeurt er als die mensen in dezelfde welvaart als wij willen leven? De druk en de schaarste op de middelen van de aarde zullen onherroepelijk toenemen.
Met gevolgen voor de biodiversiteit en het klimaat. Hoe gaan we om met die schaarste en de veranderingen? Hoe gaan wij reageren? Net zoals die olifanten in Our Planet II die door de droogte op zoek gingen naar een nieuwe plek om te leven zullen de mensen dat bijvoorbeeld ook gaan doen. Dat zien we nu al. En gaan we om de schaarste aan middelen ‘vechten’?
En dan heb ik het nog niet over de polarisatie tussen verschillende bevolkingsgroepen, toenemende ongelijkheid en de opkomst van AI. We zitten in een groot avontuur dat steeds groter wordt. Dat is een ding wat zeker is. Maak je borst maar nat.
Maar het zijn niet alleen de globale thema’s die invloed op ons gedrag en ritme hebben. Ook de elementen dichtbij huis. We leven op een van de rijkste plekken van de aarde en toch is er zoveel onrust, druk en stress. Meer dan een miljoen mensen hebben stress- en burn-outverschijnselen. Meer dan een miljoen mensen slikt antidepressiva. Hoe komt dat? In hoeverre leiden mensen een rustig en vervullend leven? In hoeverre werk je om te leven? Wat zou er gebeuren als je het leven meer ging omarmen en daarin werken een kleine plek geeft?
En dan zijn er nog de persoonlijke elementen in ons leven. We zijn sociale zoogdieren met bewustzijn die ouder worden, relatief kort leven en doodgaan. Die kenmerken hebben grote consequenties voor ons gedrag en manier van leven. Allereerst laten we ons leiden door onze gedachten. En die gedachten leveren vaak de grootste stress op. Heb ik nog een baan? Hoe maak ik carrière? Gaat dit project wel lukken? Hoe maak ik in alle drukte tijd voor mezelf? En hoe zorg ik dat mijn kinderen goed hun weg kunnen vinden?
Daarnaast zijn we afhankelijk van de ander om te leven. Dat betekent dat er altijd een balans moet worden gevonden tussen de individuele behoefte en de behoefte van de groep. Let maar eens op als je met iemand bent. Onbewust en deels bewust speelt altijd de afweging tussen het belang van de ander of de groep en je eigen belang. En inherent aan het vinden van die balans zit stress, spanning en een – dreigende – pijn: gaat de ander akkoord met mij voorstel? Word ik nog geaccepteerd? Wat moet ik doen om mijn plek in de groep te behouden? Lijden is een onderdeel van leven. Leer maar je ertoe te verhouden.
Het betekent ook dat we te maken krijgen met verschillende fases in ons leven. Ons leven is constant aan verandering onderhevig en daar spelen overleven in de vorm van eten, onderdak, het verkrijgen van liefde en het omgaan met ziekte en dood een grote rol in. Elke keer wordt weer van ons gevraagd om je daartoe te verhouden. Mijn moeder die zichtbaar ouder wordt, mijn dochter die het huis uitvliegt, het verlies van dierbaren om me heen zijn thema’s van mij in de afgelopen maanden.
Ik vind een van de grote kunsten van dit leven om op een aandachtige, bewuste en mooi manier met die – dreigende – pijn om te gaan. Vaak zijn het de gedachtes die meer pijn doen dan de ervaring zelf. En als je op weg gaat om je tot die pijn te verhouden dan ben je vaak op zoek naar een andere gedachte en/of een nieuwe bestemming. Je bent bezig met een mogelijke toekomst waar alles misschien beter is. De kunst is om je niet te laten leiden door een mogelijke toekomst of terug te willen naar het verleden is mijn ervaring. De kunst blijft om elke keer je op een prachtige manier te verhouden tot het hier en nu. Hoe voel ik met in het moment? Het Chinese teken voor bestemming is niet voor niets nu!
Is het je weleens opgevallen dat ons hele leven uit expansie en contractie bestaat? Soms lijkt dat ver weg in een wereld die constant op zoek is naar groei. Maar het is toch echt zo. De meest aansprekende voorbeelden van alledag zijn waarschijnlijk je ademhaling (inademing – stilte – uitademing), de dag (opkomst en de ondergang van de zon) en het seizoen (lente, zomer, herfst en winter). In hoeverre volg jij het patroon waardoor je evolutionair bent ontwikkeld? Hoe bewust ben jij met je natuurlijke ritme bezig?
In Nederland – een van de dichtstbevolkte landen van de wereld – lijkt dat ritme soms ver te zoeken. Een omgeving waar groei de boventoon voert en alles groter en beter moet zijn. De achterkant van de beweging – met op de achtergrond de globale, lokale en persoonlijke thema’s – is misschien wel zichtbaar in de maatschappelijke staat van zijn. Een aantal psychiaters beweert dat de maatschappij ons ziek maakt. We zeggen dat we zo gelukkig zijn. Maar wat gebeurt er in je lichaam onder de oppervlakte? Wat gebeurt er als je meer bewustzijn krijgt? Wat gebeurt er als je meer zicht krijgt op je ritme?
Waar onze overgrootouders, grootouders en onze ouders nog het natuurlijke ritme aanhouden lijken wij van dat ritme af te stappen. En juist dat ritme dat zo mooi wordt weergegeven in Our Planet II is een manier om rust, vrijheid en betekenis te vinden. Dat is in ieder geval mijn ervaring. Thomas Hertog constateerde in Zomergasten dat er in het heelal waarschijnlijk geen andere plek is zoals de aarde. Wij lijken hier de enigen en we bevinden ons in een uitdagende tijd. Hoe vind jij rust, vrijheid en betekenis? Hoe vind jij ritme in deze tijd?
Ik zei vroeger dat ik heel gelukkig was, maar onder de oppervlakte was er vaak enorme stress om alle ballen in de lucht te houden. Hield ik alles krampachtig bij elkaar door die onbewuste aansturing uit mijn verleden. Toen ik dat wat meer had aangekeken kwam er rust, vrijheid en iets van betekenis. En soms is het leven gewoon even niet fijn. Ik vond dit jaar in al zijn rijk- en volheid weer een lastig jaar. De pijn van een gedachte is dan te groot. Dat is normaal. En dan is het weer de uitdaging om je op een andere of nieuwe manier tot het leven te verhouden en iets te leren of te ontwikkelen.
Voor onze voorouders was het makkelijk. Zij leefden dicht bij natuur. Ze werkten op het land, aten de groenten en vruchten die op dat moment in het seizoen beschikbaar waren en volgde zo op natuurlijk wijze het ritme van de natuur. Dat werd nog eens versterkt door de verschillende rituelen die in onze geloofssystemen zaten.
Maar hoe vind je ritme als ineens alles het gehele jaar door beschikbaar is? Het lijkt wel of elke behoefte kan worden vervuld. Hoe vind je ritme als je door onze technologisch aangestuurde maatschappij altijd aan lijkt te staan? En wat gebeurt er met je als rituelen verdwijnen en jezelf naar betekenis moet zoeken? En welke gevolgen heeft dat voor je manier van functioneren?
Mijn ervaring is dat het lastig is om in onze maatschappij een natuurlijk ritme te vinden en die te volgen. De signalen uit onze omgeving zijn groot en we werken in een samenleving waar hoogwaardige dienstverlening en zittend werk de boventoon voeren. In de avond beschikbaar via e-mail en whatsapp, op elk tijdstip en elke plek kunnen werken, et cetera. In hoeverre werk je om te leven? En wat zou er gebeuren als je meer ging leven en daarin werkt? Hoe is je balans tussen werk en privé? Hoe is je verhouding tussen spanning en ontspanning?
En als we dan kijken naar ons privéleven. Hoe vaak ben je werkelijk in het hier en nu. Er is namelijk altijd de verleiding om via je mobiele telefoon naar een andere wereld te worden gezogen? Hoe vaak zit je op sociale media? Hoeveel tijd breng je online door? En hoeveel whatsappgroepen heb je?
Het lijkt wel of we altijd aanstaan. En de cijfers liegen er niet om. Meer dan een miljoen mensen hebben burn-out en stressverschijnselen. En eenzelfde hoeveelheid mensen slikt antidepressiva. En zijn de stijgende zorgkosten ook niet een teken aan de wand? Hoeveel mensen leven en werken nou echt in een natuurlijk ritme?
Om gezond en rustig te blijven heb je discipline, structuur, ritme en balans nodig. En een mogelijke natuurlijke structuur en ritme wordt op de zondagswandeling gegeven: het ritme van het seizoen. Elke eerste of tweede zondag van de maand neem ik mensen mee op een wandeling in de buurt van ’t Gooi. Aan de ene kant krijg je informatie aangereikt over hoe je het ritme van de natuur naar je dagelijks handelen kunt vertalen? Hoe breng je de natuur in je dagelijks werk en leven?
Aan de andere kant begeleid ik je bij de thema’s die tijdens de wandeling naar boven komen of geef ik je advies over de onderwerpen die in je dagelijks leven spelen. Het is een plek om rustig te worden. Ik wil graag dat je na de wandeling wat meer verbinding met jezelf en je omgeving ervaart.
Ben je geïnteresseerd in de natuur? Wil je meer weten over het Taoïsme? Wil je meer rust, vrijheid of betekenis ervaren? Wil je wat advies op je uitdagingen? Of wil je gewoon een fijne wandeling in de natuur met leuke mensen. Kom dan eens lang op de zondagswandeling. Lees hier wat ervaringen.
Meld je aan en ontvang de nieuwste inspiratie!
Falen is een goede optie Ruimte en licht 
Scroll naar bovenzijde