BLOG | NORBERT KOOPEN

MASKEREN

2 maart 2025 – Leestijd 7 minuten

Hier moet ik naartoe, is het eerste wat ik denk als ik de trailer van de film Sing Sing zie. Mijn gedachten dwalen meteen af naar die fenomenale documentaire ‘The Work’ van een aantal jaar geleden. Ik zag hem vaak. In die documentaire wordt in de Folsom State Prison in Californië elk jaar aan gevangenen ‘het werk’ gegeven: een vorm van therapie. Het bijzondere aan deze sessies is dat ze ook voor mensen vanbuiten de gevangenis zijn opengesteld.

“Als ik het zo opschrijf raakt het me weer omdat niet de vraag wat heb je gedaan naar bovenkomt, maar eerder wat is jou nu in het leven overkomen? Hoe werd je in deze negatieve wereld gezogen? Waarom is het zo lastig om je emoties te reguleren?”

Met een mix van begeleiders, gangsters, drugdealers en nieuwsgierigen vanbuiten de gevangenis wordt midden in de gevangenis een veilige ruimte gecreëerd. Een bijna heilige ruimte waarin de deelnemers langzaam worden uitgenodigd om hun beschermende ‘maskers’ af te zetten. Zonder uitzondering verandert elk persoon in een kwetsbaar jongetje. Buiten deze ruimte wordt dit masker – veelal met een enorme kracht en energie – gebruikt om zichzelf staande te houden. Bij de gevangenen mondt dat uit in machogedrag, geweld, conflict, niet voelen en actie.

Als ik het zo opschrijf raakt het me weer omdat niet de vraag wat heb je gedaan naar bovenkomt, maar eerder wat is jou nu in het leven overkomen? Hoe werd je in deze negatieve wereld gezogen? Waarom is het zo lastig om je emoties te reguleren? Waarom was deze strategie destijds in relatie met je omgeving de beste manier om aandacht te krijgen, liefde te ontvangen of wellicht de beste manier om te overleven?

Veel van die bewustzijn bevorderende vragen kun je natuurlijk nu ook aan jezelf stellen.

“Waarom is theater zo’n goede vorm van therapie? Waarom schrijft de Nederlandse psychiater Bessel van de Kolk – gespecialiseerd in trauma – in zijn bestseller ‘The body keeps the score’ een heel hoofdstuk over acteren?”

PERSONA

– Achter het masker –

Het Latijnse woord persona komt oorspronkelijk uit het Etruskisch en betekent ‘masker’. In de Romeinse cultuur verwees persona naar het masker dat een acteur op het podium droeg. Later kreeg het woord persoon en masker een bredere betekenis en begon het ook naar onze identiteit te verwijzen.

MASKERS IN COACHING EN THERAPIE

In ontwikkelingspsychologische stromingen, coaching en therapie worden maskers gebruikt om specifiek gedrag van je persoonlijkheidsstructuur te benoemen. Een bepaalde set van houdingen, blikken, woorden, intonatie en manieren van doen om je te verhouden tot de ander en je omgeving.

ACHTER HET MASKER

Achter dat masker zit het kwetsbare verborgen. We durven dat meestal niet in contact met de wereld te brengen. En juist in het afzetten van het masker wordt de verbinding geboren, begint de liefde te stromen, stopt de disfunctionele dynamiek en ontstaat echt leiderschap.

De verwarring van het masker ❯

“Wat gebeurt er als je in een toneelstuk een masker moet opzetten waarin enorme woede zit? Dat is natuurlijk heerlijk om te spelen. Maar wat als je de woede niet als bron gebruikt, maar het verdriet, de angst, het verlies of het gemis dat daaronder ligt?”

Ik vond het destijds magisch omdat er iets van de wereld van coaching op een rauwe en tegelijkertijd intieme manier zichtbaar werd. Ik herkende in de film ook het helingsproces dat ik – na het overlijden van mijn vader – pas vanaf mijn veertigste doormaakte. Ik had het verdriet altijd weggestopt. Na mijn scheiding stortte ik in en kon ik mijn masker niet meer ophouden. En toen werd het kwetsbare van die overweldigende ervaring in de eerste jaren van mijn leven zichtbaar en kwam er ruimte om bevrijdende stappen te zetten.

Waar ‘The Work’ een documentaire is, is Sing Sing een film geïnspireerd op Rehabiltitation Through Arts: een programma om door theater en andere kunstvormen aan persoonlijke groei en rehabilitatie te werken. Waarin het recidivepercentage normaal 60% is, is dat na deelname aan het RTA-programma 3%! Het bijzondere aan deze film is dat naast de hoofdrolspeler Colman Domingo voormalige RTA-deelnemers zichzelf in de film vertolken: ex-gedetineerden die dus zichzelf spelen. Het draagt bij aan de authenticiteit van dit geromantiseerde verhaal.

Waarom is theater zo’n goede vorm van therapie? Waarom schrijft de Nederlandse psychiater Bessel van de Kolk – gespecialiseerd in trauma – in zijn bestseller ‘The body keeps the score’ een heel hoofdstuk over acteren? In het boek wordt de ontstaanswijze van verschillende soorten overweldigende ervaringen – die we allemaal wel in enige mate kennen – beschreven. Hoe zij zich buiten je cognitie zich onbewust in je lichaam nestelen en daarna op de meest onverwachte manieren – in het groot of in het klein –, en veelal oncontroleerbaar naar buiten komen. En hoe je een helingsproces kunt starten.

Net zoals die prachtige therapievorm in de Folsom State Prison zorgt het RTA-programma dat je je gevoelens onder ogen komt. Dat je wordt uitgedaagd om naar die lastige delen van jezelf te luisteren en te kijken. Elementen die je normaliter diep wegstopt of waar je onvoldoende bewustzijn op hebt. In dat proces kom je erachter dat de pijnlijke gevoelens de bron achter je – disfunctionele – gedragspatronen zijn.

Strategieën die je vroeger zo in je relatie met je omgeving hebt ontwikkeld om liefde te ontvangen en aandacht te krijgen. En iedereen van ons creëert daarin een masker waarachter hij of zij het lastige verbergt. De eerste kunst is om de contouren van dat masker te zien. De uitdrukking die de toneelspelers in de oudheid zo gebruikten om een karakter te spelen.

“Wat gebeurt er als je de barmhartige, de maagd of de hoer in jou podium geeft? Welke delen moet je aanspreken als je de gelovige, gekwelde, gemene, eerlijke, sterke, de vrije of kwetsbare vertolkt? In welke dialoog kom je dan met jezelf? En welk gesprek ontstaat er dan met je medespelers en regisseur?”

De tweede stap gaat over de verbinding leggen met de bron waarmee je instinctieve gedrag is verbonden. Wat gebeurt er als je in een toneelstuk een masker moet opzetten waarin enorme woede zit? Dat is natuurlijk heerlijk om te spelen. Maar wat als je de woede niet als bron gebruikt, maar het verdriet, de angst, het verlies of het gemis dat daaronder ligt? Je legt een lijn vanaf je masker naar het kwetsbare in je rol. Niet alleen je acteren wordt authentieker, maar om die rol te spelen, kom je ook in aanraking met je eigen pijn. Dat kan haast niet anders. In die beweging ontstaat iets van heling.

Wat gebeurt er wanneer je de authentieke, sterke en oprechte koning speelt als je je in het normale leven altijd aanpast en manipuleert? Wat gebeurt er als je de barmhartige, de maagd of de hoer in jou podium geeft? Welke delen moet je aanspreken als je de gelovige, gekwelde, gemene, eerlijke, sterke, de vrije of kwetsbare vertolkt? In welke dialoog kom je dan met jezelf? En welk gesprek ontstaat er dan met je medespelers en je regisseur?

Het is helend doordat je niet alleen leert om met die lastige gevoelens om te gaan, maar je krijgt ook zicht op andere manieren van doen. Bovendien oefen je ze bewust en onbewust in het spel. Elementen die in je dagelijks leven bij contact met de ander en de wereld ook kunnen gaan werken.

Jezelf werkelijk laten zien geeft een enorm naakt gevoel en zorgt er tegelijkertijd voor waar we op een diep niveau allemaal naar verlangen: verbinding en liefde. Ook in die rol op het podium. Hoe naakter en meer doorvoeld er wordt gespeeld, hoe krachtiger de verbinding met het publiek of de groep, leerde ik. Hoe meer ik mezelf in de coaching en training meeneem, des te krachtiger de begeleiding wordt.

Hoe ik dat weet? Niet alleen door mijn eigen therapie, al die therapeutische opleidingen en mijn dagelijks werk. Ook gek genoeg door mijn verjaardag.

“Onmiddellijk neemt de persoon op het toneel die emotie over. Er volgen steeds meer mensen en iedereen in de steeds groter worden groep neemt telkens de emotie [ …] uit het publiek over. Van angst, razernij, verliefdheid, plezier naar verdriet, ongeloof, verbazing, gemis en intense euforie.”

BIJZONDERE VERJAARDAGEN

– Op zoek naar het nieuwe –

Ik vierde mijn verjaardag jarenlang op een bijzondere manier. Gedurende het jaar was ik altijd op zoek naar een activiteit die me raakte om vervolgens die activiteit voor mijn vrienden en mezelf te organiseren.

VAN HET EXTERNE NAAR HET INTERNE AVONTUUR

Na mijn scheiding veranderde mijn focus en zocht ik steeds meer het interne avontuur. Ik nodigde een yogalerares uit die mijn toenmalige therapeute assisteerde bij psychodrama – een vergelijkbare therapeutische vorm als het RTA-programma die ik destijds na mijn scheiding volgde – om yogales te geven, nodigde ik een theaterdocente en therapeute die ons leerde op een authentieke manier verhalen te vertellen en voor een workshop toneel strikte ik een theaterdocente.

LOSMAKEN VAN MIJN INSTINCTIEVE PATRONEN

Onbewust waren het kleine stapjes om mezelf van mijn eigen traumatische geschiedenis – en het disfunctionele gedrag dat ik daarin zo had geleerd – los te maken. Alleen al de simpele oefening dat iemand alleen op het toneel staat en er komt een persoon uit het publiek met een bepaalde emotie bij hem of haar staan. Onmiddellijk neemt de persoon op het toneel die emotie over. Er volgen steeds meer mensen en iedereen in de steeds groter worden groep neemt telkens de emotie van de van de laatste uit het publiek over. Van angst, razernij, verliefdheid, plezier naar verdriet, ongeloof, verbazing, gemis en intense euforie.

RIJK, OVERROMPELEND EN INTENS

Doe het maar eens. En neem je gedachten en je lichamelijke ervaringen in contact met de groep en het publiek waar. Wat voel je en waar? Welke gedachten komen er op? Hoe is je lichaam met je gedachten verbonden? En wat gebeurt er als de ander jou zo ziet en ervaart? Rijk, overrompelend en intens.

HET FUNDAMENT VAN DE AVONTUREN

Op een gegeven moment vertelde ik mijn vrienden niet meer wat we gingen doen. Als ik het zou vertellen dan zou een aanzienlijk deel niet komen opdagen. Op een gegeven moment vertrouwde ze op wat er op die dag ontstond. Ze keken ernaar uit. De drang naar avontuur, die nieuwe ervaringen en de mooie gesprekken die daaruit volgden, hadden hen ook aangeraakt.

“Achteraf gezien orkestreerde ik onbewust de eerste stappen van mijn helingsproces.”

MAGIE

Een van de meest magische moment was misschien wel toen ik de Grote Kerk van Naarden had afgehuurd. En waar normaliter het orkest en het koor de Matthäus-Passion opvoerde, stonden nu 25 mannen onbeholpen, maar o zo kwetsbaar onder de begeleiding van een stembevrijdingscoach te zingen. Achteraf gezien orkestreerde ik onbewust de eerste stappen van mijn helingsproces.

“Wat gebeurt er als je in een toneelstuk een masker moet opzetten waarin enorme woede zit? Dat is natuurlijk heerlijk om te spelen. Maar wat als je de woede niet als bron gebruikt, maar het verdriet, de angst, het verlies of het gemis dat daaronder ligt?”

Het bracht me uiteindelijk op het pad van coach, therapeut en trainer. En als ik nu zo kijk. Wat vind ik dan goede coaching, therapie en training? Welke elementen zijn van cruciaal belang om effectief en duurzaam te leren, jezelf te ontwikkelen en iets van heling te ervaren? En hoe pas je dat in je dagelijks leven en werk toe?

Lees verder in het blog van 4 maart.