– Dit is een onderdeel van het persoonlijk ontwikkelingsprogramma ‘Reizen in jezelf’ –
“To hear another’s voice follow your own voice,
wait until that voice becomes an intimate private ear
that can really listen to another.”
Plan een kennismakingsgesprek
– Ervaring van contact maken en hechten aan een missie –
“Ze zijn een aantal weken bezig en het is een uiterst moeizaam traject. Het is een vraagstuk over richting, identiteit en positionering. Waar staat deze organisatie voor? Wat willen zij betekenen? En hoe verwoorden ze dat voor een organisatie met zo’n lange geschiedenis en met zo’n grote diversiteit? Hoe zorgen ze voor verbinding? En dan na weken van ploeteren leest de projectleider de twee zinnen in de directievergadering voor. En het valt goed. Elk lid maakt contact en hecht zich op zijn of haar manier langzaam aan de tiental woorden. Eenieder vormt zich een beeld bij de kracht van die geschreven woorden.”
De tweede stap die in een ontmoeting volgt, is dat je je steviger gaat hechten. Er is wat meer nabijheid, je hebt wat met elkaar uitgewisseld en langzaam ontstaat er meer vertrouwen en veiligheid. Als dat fijn voelt, krijg je vaak een uitnodigend gevoel meer met de ander te delen. Je bent dan impliciet meer op zoek naar een duurzame verbinding. Eerst deel je wat aardige en mooie dingen. Later kwetsbare en lastige zaken. Je vertrouwt elkaar steeds meer toe. Jij bent in staat om de ander te ‘voeden’ met positieve gedachten en gevoelens te ‘voeden’. En jij bent tevens in staat om voeding van de ‘ander’ te ontvangen.
Een ‘veilige’ hechting in ons verleden en met name in onze vroege jeugd zorgt dat we met vertrouwen en een positieve blik naar de wereld kijken. Het zorgt er ook voor dat je je in het hier en nu je makkelijker kunt hechten. En als je op een specifiek gebied van hechting in je verleden veel pijn of afwijzing hebt ervaren, zul je wat voorzichtiger in het hier en nu acteren. Je hebt al zoveel blauwe plekken in je leven opgelopen en de wereld voelt daarom wat onveiliger aan. Zo speelt je verleden, je geschiedenis en je ervaringen ook hier een voorname rol.
Hechten zorgt voor meer nabijheid en veiligheid. Je vertrouwt jezelf steeds meer aan de ander toe en hoopt dat de ander dat ook bij jou doet. Er ontwikkelt zich langzaam een band tussen jou en de ander. Het is een vruchtbare voedingsbodem die je uitnodigt om steeds vaker authentieke gevoelens te laten zien en meer met de ander te delen. Je voelt je fijn en hebt steeds meer het gevoel dat je jezelf kunt zijn. Het is de weg naar intimiteit en daarmee naar diepe verbinding. En dat is wat we als groeps- en zoogdier instinctief zo graag willen; verbonden zijn en bij de groep horen.
– Tekst ‘Hechten’ gaat onder het kader verder –
In de Koude Oorlog zocht de FBI in de Verenigde Staten naar een manier om Russische diplomaten voor zich te winnen. Hoe krijg je een dubbelspion? Hoe zorg je dat iemand zijn land verraadt? Hoe zorg je dat iemand zijn eigen leven in de waagschaal zet en informatie levert aan de ‘vijand’. Hoe leg je nu contact met een wildvreemde en bouw je vertrouwen op? En het antwoord – naast morele of hedonistische motieven – is natuurlijk niet vreemd. In de basis loop je hier ook een rondje en gaat het in het eerste contact over vertrouwen en jezelf bij de ander goed voelen.
Op basis van deze gedachte ontwikkelden ze de zogenaamde ‘vriendschap’-formule en een stapsgewijs proces om – met verschillende elementen van de formule – met een mogelijke ‘overloper’ in contact te komen. Dat goede gevoel dat tussen twee mensen kan ontstaan, laat zich vervolgens door dit instituut definiëren als:
De mate van vriendschap en/of vertrouwen =
fysieke nabijheid x frequentie x duur x intensiteit
‘Nabijheid is de afstand tussen jou en een ander persoon en je blootstelling aan die persoon in de loop van de tijd.’
Het geeft een vertrouwd gevoel als je een persoon in je omgeving beweegt. Hij of zij wordt misschien wel onderdeel van een routine. Je loopt naar de supermarkt en je ziet hem of haar. Je bent op je werk en je komt altijd dezelfde persoon tegen bij het koffie-apparaat. De eerste stap is gezet doordat een vreemde een bekend gezicht krijgt. Hij wordt onderdeel van jouw gedachten.
‘Frequentie is het aantal contacten dat je in de loop van de tijd met een ander persoon hebt’
Hoe vaker je die persoon ziet, des meer vertrouwen hij of zij gaat oproepen. Als je een vriendelijk gezicht steeds vaker in je buurt ziet en die persoon steeds dicht bij je persoonlijke ruimte is, dan ben je genegen om hem of haar een knikje te geven. Om vervolgens een praatje te maken en misschien zelf wel iets te delen. De tweede stap van contact is gelegd.
‘Duur is de tijd die je in de loop van de tijd met een ander persoon doorbrengt.’
De duur of de lengte van de tijd die je met iemand doorbrengt is natuurlijk ook een element. Misschien zie je een vriend of vriendin niet vaak. Maar als je hem of haar ziet dan zien je elkaar misschien wel een hele middag, dag of een aantal dagen waardoor je je weer intens kunt verbinden.
‘Intensiteit is hoe sterk je in staat bent om de psychologische en/of fysieke behoeften van een ander te bevredigen door het gebruik van verbaal en non-verbaal gedrag.’
Dit gaat over de mate van wat je in het contact met de ander deelt. Je kan natuurlijk aan de oppervlakte blijven met wat je vertelt en wat je deelt. Maar je kunt de mate van verbondenheid en vertrouwen dat je krijgt vergroten door de stap van contact naar hechten te maken om vervolgens steeds meer authentieke gevoelens met elkaar te delen en je daarin gezien te voelen. Het geeft een geborgen, plezier en vertrouwd gevoel. Je wilt vaker bij die persoon zijn.
Hoe ging dat nu tijdens de Koude Oorlog in zijn werk? De eerste stap is dat je bekend wordt bij de ander. Je ziet elkaar af en toe. Dat doe je sporadisch en op afstand. Op een gegeven moment voer je het aantal ontmoetingen op en kom je fysiek ook steeds dichter bij de persoon. Elementen als spiegelen en je uiterlijk conformeren speelden hier bijvoorbeeld ook een rol.
Het moeilijkste moment is als je dan werkelijk contact met de ander maakt. Om vervolgens langzaam het vertrouwen te winnen. En het winnen van vertrouwen doe je zoals gezegd door de ander goed te laten voelen. Hij of zij voelt zich op zijn of haar gemak en vindt het plezierig. In dat gemak en plezier ontstaat ook de behoefte om meer bij die ander te zijn en dat gevoel weer te ervaren. Om vervolgens steeds meer en op een dieper niveau contact te krijgen.
Als jij nu in relatie tot deze formule naar je vriendschappen en contacten kijkt welke conclusies trek je dan? En misschien zou je dan nog de factor ‘geschiedenis’ aan deze formule moeten toevoegen. De mate van een gezamenlijk verleden. Belangrijk is om te weten dat deze gedachte is ontwikkeld toen er nog geen internet was. Neem die gedachte mee als je naar je contacten kijkt. En nog belangrijker. In hoeverre kun je contact maken, hechten en intieme elementen delen met de ander en hoe kan jij en de ander daar een goed gevoel aan overhouden? De basis van een vriendschap is gelegd.
Slaan we dit hechtingsproces over en spring je direct van contact naar intimiteit dan is het gevaar op een oordeel of een afwijzing en daarmee pijn groter. Dat wil je vermijden. Bovendien wordt het als niet passend ervaren om vanuit contact gelijk op zoek te gaan naar intimiteit. Overigens hoeft dat hechtingsproces niet lang te duren. Soms is een blik van verstandhouding genoeg om de stap naar intimiteit te maken. Met onze vermogen om tekens en signalen te lezen zijn we een meester om dat snel te realiseren.
Je hebt het misschien niet in de gaten. Maar de hele dag zijn we ons aan het hechten. In die onderhandeling, vergadering en in het gesprek met onze collega’s tijdens de lunch. We hebben een set aan bewegingen om onszelf en de ander op zijn of haar gemak te brengen. Naast deze korte dagelijkse stappen voel je ze ook in grotere cycli, zoals de baan waar je steeds meer aan begint te wennen, die kennis die je steeds meer en meer gaat vertellen of dat doel van de organisatie waar je steeds meer voor gaat voelen. En kijk eens naar de relatie met je kinderen en je partner. Elke levensfase of -cyclus vraagt weer een andere vorm van vertrouwen en hechten. Je bent niet meer dezelfde, hebt nieuwe ervaringen opgedaan en geleerd, en in die veranderende wereld heb je steeds tegenover elkaar te verstaan.
Onze hechtingspatronen ontstaan in de eerste contacten met onze moeder, vader, andere opvoeders of mensen die in de eerste jaren van ons leven dicht bij ons stonden. We zoeken in die kwetsbare periode van ons leven naar een veilige, warme en geborgen verbinding. Het zorgt voor liefde, eten en drinken. Het is onze instinctieve overlevingsdrang die naar boven komt. We reiken uit, glimlachen, huilen, knuffelen etc. om aandacht, bescherming en nabijheid te ervaren. Welk gedrag levert ons (positieve) aandacht op? Welk gedrag maakt dat onze buik gevuld wordt en houdt ons warm en schoon?
In die interactie met onze ouders gaan we onszelf en de ander steeds beter begrijpen. Emotie, gedachten en lichamelijke sensaties krijgen betekenis doordat onze ouders daar – in de vorm van aanraking, gezichts- en lichaamsuitdrukking – woorden en beelden aan geven. Spiegelen noemen we dat. Emoties als pijn, woede, blijheid, angst en verbazing, zijn universele emoties die je in woorden, gebaren en aanraking gaat begrijpen. Je begrijpt je lichamelijke sensaties, je emotie en je gedachten beter. En hoe beter die verbinding hoe krachtiger je hechting is. En hoe beter je jezelf begrijpt. Het zorgt dat je empathischer bent waardoor je meer begrip voor de ander en de wereld krijgt.
“Wat ik in mijn lichaam ervaar (binnen), wordt door iemand anders benoemd of in beeld gebracht (buiten) en op die manier aan mij teruggegeven en door mij opgenomen (binnen). Daardoor krijgt mijn ervaring een betekenis die er voorheen niet was en waarmee ik iets anders kan doen. De betekenis komt van iemand anders, die het op zijn beurt bij een abstracte ‘ander’ gehaald heeft, namelijk bij de cultuur en traditie. Wat de ander ons vertelt en voorhoudt, geeft ons lichaam betekenis, ten goede of ten kwade.”
Uit het boek ‘Intimiteit‘ – Paul Verhaeghe
De gedachten, emoties en lichamelijke sensaties neem je de rest van je leven mee. Je slaat die op in je geheugen, maar ook in je lichaam. Je lichaam heeft een fabelachtig geheugen dat je (in)direct helpt door in het dagelijks contact lichamelijke sensaties in de ontmoeting te geven. Je voelt het als je in verbinding bent en het veilig is. En je voelt in de vorm van bijvoorbeeld een verkramping of het gevaarlijk of onveilig is. Je merkt het geheugen van je lichaam in volle omvang als je plotseling door een emotie wordt overvallen en je hebt geen idee waar het vandaan komt. Je krijgt er op dat moment geen woorden of beelden bij, maar je voelt het wel. Wat gebeurt er dan? Een onbewust signaal raakt dan een oude ervaring uit je geschiedenis. Je gedachten kunnen er niet bij, maar je lichaam reageert wel.
In onze gedachten en ons lichaam nemen we langzaam de manieren, normen, waarden, gedragswijze uit je (familie)cultuur op in je eigen communicatie- en gedragssysteem. Herken je jouw gedragspatronen? Bij een gedachte, lichamelijke sensatie of emotie in het nu, komt dat aangeleerde gedrag en die vorm van hechting meteen naar boven. Het contact in het heden raakt daarmee altijd een deel van onze opvoeding en ervaringen uit het verleden aan.
Bij veilige hechting krijgen we vertrouwen. We zien de wereld als iets positiefs en treden die met een vol vertrouwen tegemoet. Is de hechting onveilig dan worden we angstig, waakzaam en gaan onze beschermings- en overlevingsmechanismen aan. Onveilige hechting in je geschiedenis levert per definitie grote uitdagingen op in het hier en nu.
Problemen met hechting ontstaan als de ouders onvoldoende reageren op de gevoelsuitingen van het kind. Doordat de ouder onvoldoende spiegelt ontwikkelt het kind geen methode, taal of gevoel bij specifieke emoties en komen ze onvoldoende in het bewustzijn. Het kind leert letterlijk minder goed voelen. De vaardigheid om gevoelens te duiden wordt minder ontwikkeld. En dat is een enorm nadeel want als je minder goed kunt voelen, weet je ook minder snel wat er met je aan de hand is. Kinderen die niet goed gehecht zijn, hebben een verhoogde kans om later in hun leven allerlei ziektes op te lopen.
Ook kan de ouder negatief op signalen van een kind reageren omdat hij of zij gestrest is. Een kind zal zijn gevoelens spaarzamer laten zien en minder uitreiken omdat het de pijn van afwijzing – hoe jong hij of zij ook is – niet wil ervaren en raakt dus minder gehecht. Ook in het heden is het gedrag verweven met de terugtrekkende beweging die op jonge leeftijd is geleerd. De uitdagende taak ligt er dan om die beweging in het hier en nu te leren.
“Wanneer een kind ervaart dat er geen reactie komt op zijn gevoelsuitingen, zal het als volwassene nauwelijks bewust weet hebben van zijn emoties en de bijhorende ervaringen in zijn lichaam. Zowel de gevoelens als de lichamelijke ervaringen zijn er natuurlijk wel, maar ze stijgen zelden of nooit boven de drempel van het bewustzijn uit, omdat hij er als kind nooit woorden voor gekregen heeft.”
Uit het boek ‘Intimiteit‘ – Paul Verhaeghe
Als je goed bent gehecht, begrijp je de gedachten, emoties en lichamelijk sensaties van jezelf en van de ander beter, waardoor je je makkelijker tot elkaar kunt verhouden. Je hebt meer vaardigheden, ervaring, bewustzijn en empathische vermogen om de ander te begrijpen. Je vertrouwt de ander sneller en kunt je daarom makkelijker hechten. Heb je daarentegen onvoldoende taal en beeld voor je emoties en gedachten gekregen, dan – zag je al eerder – ben je minder gehecht met jezelf. Je kunt tot op zekere hoogte met jezelf onthecht zijn. Je hebt dan de uitdagende taak omdat vertrouwen in het hier en nu te leren. Het gevolg is dan ook dat je beter in staat bent om het gedrag van de ander aan te voelen en te begrijpen. En je kunt daardoor ook met de ander hechten. Je hebt geen hechting met de ander zonder hechting met jezelf.
Een andere mogelijkheid is dat je veilig bent gehecht maar dat een specifieke gebeurtenis in je verleden je een verlies van vertrouwen heeft gegeven. Een ouder die overlijdt, je beste vriend(in) die plotseling gaat verhuizen of een overschrijding van geestelijke en lichamelijke intimiteit, heeft consequenties voor het contact in het heden. Bij een gebeurtenis of ontmoeting waarbij eenzelfde dreigende pijn of angst zich aandient, zal je die pijn en angst uit de weg gaan. Ook hier is weer sprake van onthechting in het contact. Je hebt dan een verhoogde waakzaamheid op dat specifieke gebied van hechting.
Hoe ga je nu om met mensen die niet zo goed gehecht zijn en emoties of gedrag van de ander niet zo kunnen aanvoelen? De kunst is om niet op het gedrag of de communicatie te focussen. De kunst is om te zien welke krachten, gebeurtenissen dat gedrag aansturen? Kun je door vragen, houding of manier van zeggen achterhalen wat de ander drijft? En kun je hem of haar iets geven wat helpt?
Ook op je werk speelt hechting een grote rol. Is er een veilige en vertrouwde omgeving waar ik mezelf kan laten zien? Twee van de drie belangrijkste eisen voor zeer goede functionerende teams hebben te maken met vertrouwen. In dat vertrouwen durf je je uit te spreken, durf je risico’s te nemen, durf je te falen en ben je daardoor in staat om grote en bijzondere prestaties te leveren. Hechting heeft daarmee een grote invloed op jouw functioneren, jouw bijdrage tot het team en daarmee tot de organisaties en haar doel.
Teamontwikkeling is bijzonder complex omdat er zo veel factoren zijn die de balans kunnen verstoren. KoopenBakker hanteert drie vuistregels bij ontwikkelingsvraagstukken die zowel voor startende als volwassen teams gelden. Het leidt naar meer openheid, vertrouwen en commitment. Het – verborgen – potentieel van het team wordt aangesproken en de hiaten worden beter ondervangen.
Kun je met empathie luisteren? Kun je je eigen mening en doel aan de kant zetten en de ander werkelijk begrijpen? Het betekent dat je niet alleen naar het gedrag of de motivatie kijkt, maar ook meer let op de bron van die twee. Waarom vind jij dit belangrijk? Wat zijn de gevolgen als we dit doen? Hoe verhoudt dit zich tot de belangen van anderen? Je doet dit om het belang van ‘de ander’ duidelijk te maken – vaak is dat voor ‘de ander’ soms ook een vraag. Bewustzijn op de bron geeft inzicht in het gemeenschappelijke en het verschil. Het maakt ook dat ‘de ander’ wordt gezien. Dat is vaak al het halve werk als je tot besluitvorming wilt komen. Ben ik gehoord?
Om de teamintelligentie en het teamvermogen – die groter zijn dan de som van alle individuen – te benutten, wil je twee dingen bewerkstelligen. Je wilt de talenten, vaardigheden en capaciteiten van elk lid aanspreken om de diversiteit van het team optimaal te benutten. En je wilt dat iedereen commitment geeft. Door iedereen tijd te geven, krijg je inzicht in elk perspectief en is er voor iedereen gelegenheid om zich aan het team, de samenwerking en haar doelstellingen te verbinden.
De normen, waarden en werkwijze worden op basis van de talenten, vaardigheden en capaciteiten van het team vastgesteld. Het geeft ook zicht op hoe je met de hiaten van het individu en van het team omgaat. Het ene team heeft baat bij zelfsturing, werkt in een kleine subgroep terwijl het andere team op dit moment een sterke behoefte aan hiërarchie heeft.
Belangrijk om te weten is dat deze normen, waarden en werkwijze aan verandering onderhevig zijn. De omgeving verandert, het team ontwikkelt zich, een crisis dient zich aan, iemand gaat weg of er komt een nieuw lid bij et cetera. Het betekent dat er telkens een nieuwe dynamiek ontstaat waardoor er kans is op conflict of disfunctioneel contact. Het kan ook betekenen dat de normen, waarden, processen en werkwijze opnieuw moeten worden bekeken en ze zelfs aan te passen.
Het is niet makkelijk om een team te leiden of er lid van te zijn. De complexe systemen, de grote verantwoordelijkheden en de enorme hoeveelheid signalen die je elke dag op je krijgt afgevuurd, geven telkens een nieuwe dynamiek. Om die reden geeft KoopenBakker workshops om meer zicht te krijgen op jouw eigen patronen en die van je team. Het leidt tot meer vertrouwen, kwetsbaarheid, lef en commitment.
