De lessen van Max Kohnstamm

‘Mijn veiligheid is jouw onveiligheid’ en ‘Geloven in de goedheid van de mens is levensgevaarlijk’. Tot ons spreekt Max Kohnstamm (1914 – 2010), historicus en diplomaat. Ik luisterde naar zijn woorden uit 2004. Zijn leven werd ondermeer gevormd door een rondreis in het opkomende Amerika van Roosevelt en zijn internering in kamp Amersfoort nadat hij had geprotesteerd tegen de Duitse bezetting. 

Kohnstamm stond aan de basis van de Europese Gemeenschap en heeft zijn hele leven daaraan gewijd. Hij was door zijn ervaringen in kamp Amersfoort en de segregatie in het zuiden van Amerika op vroege leeftijd doordrongen dat we pas in echte vrijheid kunnen leven als er duidelijke stevige grenzen zijn. En dat we de menselijke natuur niet kunnen veranderen maar dat we haar gedrag slechts kunnen beïnvloeden. 

Mensenlijk gedrag is een uitvloeisel van de ontwikkeling van je genetische capaciteit in interactie met je omgeving. En wat als die omgeving nu onveilig en kwaadaardig is? Welk gedrag ontwikkel je dan? En hoe ga je met die negatieve instinctieve en automatische reactie om die dan ontstaat?

In een groep heersen andere wetten dan bij het individu. Waar je als individu optimaal verbinding ervaart als je je ‘ik-identiteit’ voelt en dat in contact brengt met de ander, kun je dat als groep veel minder goed doen omdat er met die verschillende identiteiten een dynamiek ontstaat. 

Om die ‘identiteit’ zitten tal van van beschermingsmechanismen. Als individu kun je door persoonlijk werk daar bewust van worden, zien welke kwetsbaarheden daar worden aangeraakt en vervolgens dat helen. Die mechanismen zullen veel minder snel naar bovenkomen of je leert een vaardigheid aan omdat beter in contact met anderen te brengen: er ontstaat een liefdevolle verbinding.

In het kader van een groep of staat is dat anders. De geschiedenis leert ons dat de identiteit die mede bepalend is voor de soevereiniteit van de staat, een grote bron is voor conflict. Want als ik nou sterker en meer macht heb dan jij, dan kan ik je dwingen om het op mijn manier te doen. Tot we na een grote uitbarsting zien dat het anders moet.

Na de Tweede Wereldoorlog was het plaatsen van de Franse en Duitse productie van kolen en staal onder een gemeenschappelijke autoriteit niet alleen een economisch project maar veel meer een middel om de krachten van die twee grote staten te beteugelen, zo houdt Kohnstamm ons voor. Het plan had tot doel om voor de bron van een potentieel conflict gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen: dit nooit meer!

Met de samenwerking rond Kolen en Staal werd de Europese Unie geboren. En met een ongekend succes. Al bijna 80 jaar is er geen oorlog tussen de aangesloten lidstaten.

Ik maak me zorgen dat we de lessen van mensen zoals Kohnstamm vergeten. Luister naar deze prachtige podcast. Welke inzichten, vragen en antwoorden komen er bij jou naar boven? Hoe verhoud jij je met de sterk veranderende wereld? En wat is jouw houding en bijdrage?