– Tekst ‘Kristofer Schipper’ gaat onder het kader verder –
In de filosofie van het taoïsme wordt de wereld gezien als een voortdurende beweging tussen tegenstellingen die elkaar aanvullen en in balans houden. En de diepere gedachte daarin is dat in die ogenschijnlijke chaos wordt beheerst door een diepere harmonie, een onzichtbare kracht die alles in balans houdt. En die bron is de tao: de levensenergie of het onnoembare. Iets dat niet te beschrijven is, er altijd is en nooit zal weggaan.
Meer dan 5.000 jaar geleden ontstond deze gedachte. Eerst was er de mondelinge overlevering die later door de mythische figuur Laozi is opgetekend. Men weet namelijk niet of hij werkelijk heeft bestaan of dat onder deze naam een verzameling van ideeën – die in de loop van de tijd zijn ontstaan – zijn samengebracht.
Een metaforische vorm van deze beweging komt in het yin en yang tot uiting. Je kent die cirkel wel met daarin het witte en donkere waarin het donker een wit rondje en in het witte gedeelte een donker rondje zit.
Waar staat yin en yang nu voor? In de zoektocht naar het ritme van het seizoen en de aarde werd een paal loodrecht in de grond geplaatst. Gedurende het jaar werd de lengte van de schaduw van deze paal gemeten terwijl deze in de zon stond. Door de relatieve lengte van de schaduw gedurende het jaar – 24 perioden van ongeveer 15 dagen – in de cirkel te tekenen en deze met elkaar te verbinden, ontstond de basis voor het Yin-Yang-symbool.
Figuur: Yin en yang in relatie tot de schaduw van de zon.
Op de kortste dag, tijdens de winterzonnewende, is de schaduw het langst omdat de zon dan laag aan de hemel staat. Dit correspondeert met de lijn van middelpunt van de cirkel tot de rand van de cirkel helemaal donker is. Het zwarte (Yinne) deel is maximaal en het witte (Yange) deel minimaal is. In onze kalender is dat 21 december. Vanaf dit punt nemen de dagen geleidelijk toe in lengte en vermindert de lengte van de schaduw. Uiteindelijk, op de langste dag tijdens de zomerzonnewende, is de schaduw het kortst, wat correspondeert met de lijn van middelpunt van de cirkel tot de rand van de cirkel helemaal wit is. Hier is yang maximaal en yin minimaal. In onze kalender is dat 21 juni. Na dit punt nemen de dagen natuurlijk weer in lengte af en neemt de schaduw weer toe.
En dit natuurlijke ritme – waarin de aarde om de zon draait en ook om zijn eigen as – ontstaat er naast de winter en zomer ook een natuurlijke polariteit in bijvoorbeeld dag en nacht. En binnen die polariteiten ontstaat een dynamiek. Kijk maar eens naar de klimatologische gevolgen van zomer en winter en de gevolgen voor dag en nacht op de natuur en ons leven. Wij zijn mensen die slapen en bewegen. We hebben op basis van deze natuurlijke polariteit geëvalueerd.
En die gedachte over uitersten van eenzelfde eenheid kan worden geëxtrapoleerd naar de basispolariteiten van ons leven: ik en de ander, ik en de omgeving, man en vrouw en leven en dood. En zo merk je dat je in de schijnbare chaos en enorme beweging in ons leven ook orde en ritme ziet.
Het taoïsme geeft aan dat je de chaos in het dagelijks leven niet kunt elimineren. Dat is een vruchteloze strijd. In plaats daarvan is het belangrijk om te streven naar een innerlijke balans en harmonie, door te begrijpen dat het leven bestaat uit zowel chaos als orde, en dat beide een onderdeel vormen van je staat van zijn. De kunst is om je bewust te zijn van die uitersten en de dynamiek daartussen. Op welke positie bevind je je? En hoe krijg je daarin overzicht? En welke spontane beweging helpt je?
Het gaat over iets wat zich in jou spontaan ontvouwt. Er valt je vanuit de leegte iets toe. In het taoïsme zeggen ze dat je bent aangesloten op de levensenergie of het onnoembare. Die staat van zijn of manier van handelen is vrij van gemis en verlangen omdat de persoonlijkheidsstructuur of de identiteit geen rol speelt. Je bevindt je in een natuurlijke staat van zijn: wei-wu-wei (handelen-door-niet-handelen).
Een belangrijke gedachte in die beweging is dat alles voorbijgaat. Als op 21 december de dagen op zijn donkerst zijn, wordt het vanzelf weer lichter. En zo is er balans tussen het donkere en het lichte. Daar hoeven we niets voor te doen. Alles is in beweging, heeft een natuurlijk ritme en een zekere balans.
En dat staat metafoor voor alles in het leven. Het is een hoopvolle gedachte als je midden in de rouw zit, als je een depressieve periode hebt of als je in een nieuwe leerervaring aan het struikelen bent. En het is een donkere of trieste gedacht als je in ‘flow’ zit of alles goed gaat.
Juist de bewustwording daarvan maakt het leven dragelijker en betekenisvoller is mijn ervaring. Het haalt je uit een illusie, uit de hoop en brengt je elke keer weer naar de realiteit. Het brengt – ondanks het lijden dat alom aanwezig is in de wereld en ons leven – ook een vorm van diepe rust. Deze manier van leven met deze gebeurtenissen hoort bij deze plek waarin we terecht zijn gekomen. Er is lijden en er is liefde. Het is eigenlijk de kunst om je op een bewuste en aandachtige manier tot die uitersten en de bijhorende dynamiek te kunnen verhouden.
En er zijn ook grote verschillen. Kijk bijvoorbeeld naar de advaita en het taoïsme. Waar het taoïsme de dualiteit erkent als een fundamenteel onderdeel van het bestaan en streeft naar harmonie en balans tussen tegenstellingen (yin en yang) is de advaita vedanta bezig om deze dualiteit te overstijgen en terug te keren naar de eenheid. Advaita betekent geen twee. Het heeft daarmee een grote verwantschap met het boeddhisme.
En ook het christendom kiest een andere weg. Waar je je in de Oosterse filosofieën je terugtrekt uit deze wereld om je tot de eenheid te wenden, gaat Jezus maximaal in deze wereld door zijn liefde over de wereld uit te storten. Wat een prachtige wijze is dat toch. Bij de ene stroming voel je je vaak wat meer thuis dan bij de ander. Het is goed om zo’n weg te kiezen is mijn ervaring omdat het meer rust, vrijheid en betekenis geeft. En in het bestuderen van de verschillen tussen de geestesstromingen ontstaan nieuwe inzichten en perspectieven. Fijn is dat.
“Bij het streven naar kennis,
wordt elke dag iets toegevoegd.
Bij het uitoefen van de tao,
wordt elke dag iets weggelaten.
Steeds minder zul je moeten,
tot je uiteindelijk het niet-doen bereikt.
Als er niets is gedaan,
blijft niets onaangedaan.
Het ware meesterschap kun je verkrijgen
door de dingen hun eigen weg te laten gaan.
Het kan niet door inmenging worden verkregen.”
Vers 48 uit Tao te Ching vertaald door Stephen Mitchell
Ik merkte ook dat de modellen, theorieën en werkwijzen die je als coach, therapeut of trainer leert in een breder en groter bewustzijn terechtkomen. Die psychotherapeutische stromingen van de laatste 200 jaar worden dan in meer dan 5.000 jaar oude wijsheid ingebed. Veel van die modellen, theorieën en werkwijzen zitten op een vergelijkbare manier in die geestesstromingen verscholen. Meer dan 100 generaties hebben deze wijsheid doorleeft en becommentarieert. Er is zoveel vergeten wijsheid in deze wereld.
– Tekst ‘Kristofer Schipper’ gaat onder het kader verder –
We werken in coaching, therapie en training met het begrip dualiteit en polariteit. Het is een prachtige manier om een nieuwe overtuiging of ander gedrag te ontdekken of aan te reiken. Erik Erikson is iemand die daar veel aandacht aan heeft besteed. Het is een gebied waar coaching en geestesstromingen elkaar aanvullen vanwege de prachtige metaforen, gedachtes en filosofieën.
Als we opgroeien en ons zelf ontwikkelen leren we om ons tot onze omgeving te verhouden. Je focust je bijvoorbeeld op de ander of je bent meer met structuur, overzicht en resultaat bezig. We sluiten bij dat leren ook dingen uit die minder goed voor ons in die betreffende omgeving werken. Als je focus bij de ander ligt dan vind je het vaak lastiger om bij jezelf en je eigen behoefte te blijven en bij de focus op structuur, overzicht en resultaat is de relatie vaak wat minder ontwikkeld. We kiezen in onze opvoeding de gedragsstrategieën en ontwikkelen daarbij behorende geloofssystemen die de meeste aandacht, liefde en geborgenheid geven. En dat verschilt per familie en cultuur.
In het leren van dat gedrag en die vaardigheden met bijhorende overtuigingen gaat dus ook iets wezenlijks verloren. Persoonlijke ontwikkeling en persoonlijk leiderschap gaan over om dat verlorene te ontdekken, op te halen en te integreren. De kunst is om dan van een dualiteit waar je iets uitsluit een polariteit te maken waar je iets insluit. Bij een polariteit zijn de elementen namelijk met elkaar verbonden omdat het twee uitersten van eenzelfde eenheid zijn die elkaar aanvullen.
Figuur: Lemniscaat en de polariteiten. Door het belopen van de lemniscaat voel je de uitersten en weet je waar voor jou bij een specifieke situatie of ontmoeting voor jou de balans ligt. Je kiest dan een punt op lemniscaat dat dan het beste bij je past. Meestal bewonen we een uiterste van de lemniscaat en ligt de andere kant of het midden van de polariteit in het onbewuste of onderbewuste. De balans wordt vaak in het midden gevonden waar je beide componenten van hetzelfde aspect in evenwicht kan laten zien.
Er gebeurt dan iets bijzonders. Door de ervaring van een nieuwe overtuiging – ik zorg eerst voor mezelf en dan voor de ander – en ander gedrag – ik vind het belangrijk dat we dingen samen met plezier bereiken – word je rijker. Je gaat ook merken dat je bestaande kwaliteiten voller worden. Resultaten zijn vaak makkelijker te realiseren doordat je met de focus op de relatie het verborgen potentieel van de groep aanspreekt. En je zult merken dat als je goed voor jezelf zorgt je meer rust, vrijheid en energie ervaart om voor de ander te zorgen. En je geeft ook een voorbeeld aan anderen om voor jezelf te zorgen.
Meer dan 5.000 jaar geleden was deze gedachte van de polariteit er al in de vorm van yin en yang. Het is een zienswijze die op een natuurlijke manier bij deze aarde past. In het natuurlijke ritme van de natuur – waar we de aarde om de zon draait en de aarde ook zelf draait – ontstaat er een natuurlijke polariteit in dag en nacht, winter en zomer met klimatologische gevolgen als droog en nat. En die gedachte werd natuurlijk geëxtrapoleerd naar licht en donker, leven en dood, man en vrouw et cetera.
De centrale gedachte van deze oude en lang vergeten geestelijke en filosofische stroming uit China is dat het leven voortdurend aan verandering onderhevig is. En dat daarin ook een harmonie zit waarin het evenwicht bestaat uit de voortdurende balans tussen die eerdergenoemde polariteiten: yin en yang. En als het teken op 21 december op zijn donkerst is, verschijnt het licht weer vanzelf. Alles is in beweging, heeft een natuurlijk ritme en een zekere balans. Niet voor niets is de beweging op deze aarde opgebouwd in expansie, stilte en contractie. En zo is er balans tussen het donkere en het lichte.
In de loop van de eeuwen voegde zich ook het confucianisme (de weg van de cultuur) en het boeddhisme aan het taoïsme (de weg van de mens) toe. Ze werden geïntegreerd. En Kristofer Schipper is degene die deze kennis voor de Westerse wereld heeft ontsloten. Hij vertaalde belangrijke werken zoals de Dao De Jing en het commentaar daarop van Zhuang Zi.
En hoe brengt een jongen uit de jaren dertig, zoon van een bewust ongetrouwde moeder in Zweden die op bewuste en indringende wijze de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt, slecht kon leren, het toch tot hoogleraar aan een Parijse universiteit? Hoe wordt iemand geadopteerd in een Taiwanees gezin en als eerste westerling ingewijd als taoïstische meester? Is dat geen avonturenroman?
De podcast loodst je van een jeugd van christelijk socialisme van een domineesgezin, met een vrijgevochten erudiete moeder en een antifacistische praktijk in de jaren dertig naar krachtige verzetsactiviteiten in de Tweede Wereldoorlog, armoede en de zucht naar avontuur.
Via een interesse in de Aziatische kunst komt Schipper op verschillende Parijse universiteiten waar hij kunstgeschiedenis, Chinese en Japanse taal- en letterkunde en antropologie studeert. Om vervolgens het avontuur in Taiwan te zoeken waar hij in contact komt met een oude mystieke religie: het taoïsme. Daar staan in tegenstelling tot China nog wel de oude tempels. Inmiddels is hij hoogleraar Chinese religies aan de École pratique des hautes études en wordt later ook hoogleraar Chinese geschiedenis aan de Universiteit Leiden.
Waarom zou je naar dit willen luisteren? Omdat je naast een voorbeeld van krachtig persoonlijk leiderschap ook kennis krijgt van een van de oudste filosofieën op deze aarde. Het heeft onze samenleving en daarmee ook jou op krachtige wijze beïnvloed.
– Tekst ‘Kristofer Schipper’ gaat onder het kader verder –
Als je wat meer achtergrond wil krijgen in deze Chinese cultuur en gedachten dan is het goed om het taoïsme en confucianisme te bestuderen. Ik vind dat er een ongelofelijke wijsheid in deze teksten zit. Het veranderde op belangrijke wijze mijn perspectief op de wereld en mijn manier van leven. Spreekbuizen van deze stromingen zijn Laozi, Confucius, Sun Tzu en Zhuang Zi. Het grote verschil tussen het taoïsme en confucianisme is dat het taoïsme vooral gericht is op het individu en het confucianisme op de samenleving. Die twee uitgangspunten conflicteren met elkaar waardoor er een mooie dialoog ontstaat. En daar is door de eeuwen heen allerlei commentaar op gekomen. En een van de belangrijkste commentatoren is Zhuang Zi.
Het confucianisme is met name bezig om de samenleving op een zo goed mogelijke wijze te besturen. De nadruk ligt op deugdzaamheid, sociale verantwoordelijkheid, en het naleven van traditionele rituelen en hiërarchieën. Het gevolg is dat deze stroming zich richt op harmonieuze relaties, zoals die tussen heerser en onderdaan, ouders en kinderen, echtgenoten, en vrienden. Het streeft naar een morele en geordende samenleving, waarin mensen hun plaats kennen en zich verantwoordelijk voelen voor het welzijn van anderen.
Het taoïsme zit aan de andere kant van het spectrum. Het benadrukt de spontaniteit, het leven in harmonie met de natuurlijke orde, en het loslaten van onnodige sociale conventies en hiërarchieën. Het legt de nadruk op het bereiken van innerlijke rust, balans, en eenheid met de kosmos. Taoïsme promoot een meer introspectieve en intuïtieve benadering van het leven, waarbij het individu wordt aangemoedigd om de natuurlijke stroom van het universum te volgen, in plaats van strikte sociale regels.
Als je naar de boeken van het taoïsme kijkt dan kun je een onderscheid maken tussen vier grote boeken:
1. Dao De Jing, het boek over het onveranderlijke;
2. I Tjing, het boek over veranderlijke;
3. De kunst van het oorlogvoeren, het boek over abnormale;
4. Zhuang Zi, een belangrijk commentaar.
Bij het boek over onveranderlijke de Dao De Jing gaat het over het onnoembare. Iets dat er altijd is en dat er altijd zo blijven: de levensenergie. Vergelijkbaar met JHWH in het jodendom, Brahman in de Advaita Vedanta en God in het christendom. Het boek beschrijft op welke wijze deze levensenergie in deze wereld vorm krijgt. Het is daarmee een belangrijk instrument hoe inspiratie vorm krijgt in de wereld. Het geeft daarmee ook richting aan je handelingsperspectief.
Omdat de tekst uit meer dan 5.000 tekens bestaat en elk teken verschillende betekenissen heeft, zijn er talloze vertalingen. Ik heb de versies gekozen waarvan de vertaling het beste staan aangeschreven of waarvan ik het commentaar op de teksten goed vind.
Vervolgens heb je het boek over het veranderlijke. Het verklaart hoe de dingen om ons heen kunnen veranderen. Het boek bestaat uit twee rangordes: de eerste is de ‘voorwereldlijke rangorde’ en dat gaat over de ‘denk en ideeënwereld’ (Fu Hsi). De tweede rangorde gaat over de ‘vormenwereld’ (Wen). Het boek geeft met de bekende elementen uit het Chinese gedachtegoed: vuur, water, hemel, aarde, wind, donder, meer en berg de veranderlijke staten van ons zijn in 64 beschrijvingen weer. Het boek herbergt een ongelofelijke wijsheid.
Omstandigheden die niet normaal zijn en waar geen harmonie is. Daar gaat ‘De kunst van oorlog voeren’ over. En wat Sun Tzu en de oude Chinezen al wisten, is dat je oorlog (of een stevig gewelddadig conflict) moest voorkomen. De metafoor die Sun Tzu gebruikt, is dat een tong van tien centimeter is machtiger dan een leger van 50.000 man. Met diplomatie en overleg wordt een oorlog voorkomen. Dat is voor elk land niet goed omdat er zoveel wordt vernietigd. Dus het boek gaat erover om een oorlog te bereiden en die in uiterste noodzaak te voeren. Deze filosofie is in de loop van de eeuwen op allerlei gebieden toegepast. Ook in de voorbije decennia om een strategie van een bedrijf vorm te geven ten opzichte van zijn concurrenten.
Er was een dialoog in het oude China tussen het taoïsme en het confucianisme. Het Taoïsme gaat over spontaniteit en de natuurlijke staat van zijn en is veel anarchistischer. Het is een filosofie die vooral gedijt in kleine gemeenschappen met natuurlijke regels. Kristoffer Schipper maakte dat in Taiwan mee waar die kleine gemeenschappen een keer per jaar bijeenkwamen. Hij was verwonderd dat die samenkomst van enkele tienduizenden mensen zonder wanklank verliep door middel van informele taoïstische regels. De confucianisten zagen dat die taoïstische regels in grote steden en landen niet werkten. Zij namen het besturen van de samenleving als hoogste goed. Een bron van spot voor de ware taoïst. Om daar meer zicht in te krijgen is het goed om Zhuang Zi te lezen.
Mocht je na het lezen van dit artikel of na het luisteren naar het interview tussen Schipper en Kijne geïnteresseerd zijn dan kan ik je onderstaande boeken aanbevelen. Ik vind het echt cadeautjes. Mocht je op een laagdrempelige manier willen kennismaken dan raad ik je graag de podcast over ‘Thema’s in de Dao de Jing’, ‘Leven en werken volgen het ritme van het seizoen’ en ‘De kunst van het oorlog voeren’ aan.
De vertaling door de meester hemzelf. Er zitten meer dan 5.000 karakters in de Dao De Jing die aansluitend aan elkaar zijn geschreven. Meestal worden er 81 hoofdstukken of verzen van gemaakt. Elk karakter kan op een andere wijze worden vertaald. En dat betekent dat er talloze vertalingen zijn. Deze vertaling is door een van de grootste kenner in de westerse wereld gemaakt en becommentarieerd: Kristofer Schipper.
Deze vertaling heb ik niet alleen gekozen vanwege de vertaling, maar met name vanwege de overwegingen die Voigt maakt bij de vertaling en zijn commentaar. Zo krijg je aan de ene kant meer context bij de variëteiten die in de tekst kunnen worden gemaakt. En aan de andere kant krijg je door zijn grote kennis van verschillende geestesstromingen een breder perspectief op de tekst van dit klassieke werk.
Ik kocht het ooit vlak nam mijn scheiding nadat ik het op het dressoir bij mijn haptonoom zag liggen. Hij was zo wijs, rustig en geaard. Daar moest iets bijzonders in zitten. Ik besef me nu dat hij de filosofie uit dat boekje in zijn werk gebruikte. Nadat het jarenlang in mijn boekenkast lag, ligt het nu bij me ook op het dressoir. Het is een prachtige vertaling.
Er zijn veel andere boeken over de I Tjing. Je kunt het zelfs op internetsites vinden. Het bestaat uit twee rangordes en met de klassieke trigrammen: vuur, water, hemel, aarde, wind, donder, meer en berg worden in totaal 64 verschillende hexagrammen beschreven. Dit geldt als de klassieke vertaling met een voorwoord van de Carl Jung (1875-1961). De beroemde Zwitserse psychiater en psycholoog die zeer gecharmeerd was van deze filosofie.
De kunst van het oorlog voeren gaat eigenlijk niet over oorlog voeren, maar eigenlijk om er alles aan te doen om dit te voorkomen. Sun Tzu gebruikt de gedachte van het taoïsme op conflict. Dit is de een van beste vertalingen. De vertaler is filosoof en hoogleraar aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Peking in Beijing, China, en emeritus hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Hawaï in Mānoa.
Onder ander door de onvolledigheid van de teksten en doordat ze op meerdere wijzen interpretabel zijn, is er veel commentaar geweest op de teksten en het gedachtegoed. Een van de belangrijkste commentaren is die van Zhuang Zi die de 4e eeuw voor Christus leefde. Hij wordt naast Laozi gezien als een van de belangrijkste taoïstische denkers. Hij staat bekend om zijn gebruik van parabels, allegorieën en poëtische taal om complexe filosofische ideeën over te brengen. Een boek voor gevorderden.
Confucius leefde van 551 tot 479 voor Christus en wordt beschouwd als een van de belangrijkste en meest invloedrijke filosofen. Zijn gedachten werden door zijn volgelingen vastgelegd in ‘De gesprekken’ (ook bekend als De Analecten). Doordat hij de harmonie van de samenleving als uitgangspunt nam was hij voortdurend in dialoog met de taoïsten die vooral bezig zijn met de natuurlijk stroom en spontaniteit.
Met behulp van de hexagrammen uit de I Tjing maakte Jaap Voigt een praktisch model om te leven en te werken volgens het ritme van het seizoen. Vanuit vijf gezichtspunten krijg je per maand zicht op hoe je optimaal de flow van het seizoen kunt ervaren en voor je persoonlijke ontwikkeling kunt gebruiken.
Meld je aan en ontvang de nieuwste inspiratie!
Of volg KoopenBakker hier
Ik vind betekenis Beschermd: Dood en transformatie 
Scroll naar bovenzijde
